საქართველოს იმპორტი ირანიდან და მაღალი დამოკიდებულების სფეროები

2024 წელს საქართველომ ირანიდან 274 მილიონი დოლარის პროდუქცია შეიძინა. მიუხედავად იმისა, რომ ეს მაჩვენებელი მთლიან იმპორტში დიდ წილს არ იკავებს, კონკრეტული პროდუქტების მიხედვით ირანი საქართველოსთვის მნიშვნელოვანია — ზოგ შემთხვევაში კი პრაქტიკულად ერთადერთი მომწოდებელია. ტოპ-5 იმპორტირებული პროდუქტი ირანიდან, აბსოლუტური ღირებულებით ასე გამოიყურება: კერამიკული იატაკისა და კედლის ფილები (20 მილიონი დოლარი), ცხელი წესით დამუშავებული რკინისა და უჯანგავი ფოლადის ჩხირები (11.3 მილიონი), ფოლადის რგოლები რკალში (11.1 მილიონი), დაუპლატირებული მავთული (6.2 მილიონი) და რკინისა და ფოლადის ინგოტები — ანუ ფირფიტები (5.1 მილიონი დოლარი).

თუმცა რიცხვები კიდევ უფრო მნიშვნელოვან სურათს აჩვენებს მაშინ, როდესაც განვიხილავთ არა მხოლოდ იმპორტის მოცულობას, არამედ საქართველოს დამოკიდებულებას კონკრეტულ პროდუქტებზე. ეს განსაკუთრებით მკვეთრად ჩანს იმ ჯგუფებში, რომლებიც სამშენებლო და მეტალურგიულ სექტორებთან არის დაკავშირებული. რკინისა და ფოლადის ფირფიტების იმპორტის 99.7% ირანიდან მოდის, რაც პრაქტიკულად ნიშნავს, რომ საქართველოში მოქმედ მეტალურგიულ საწარმოებს ძირითადი ნედლეულის მიღება მხოლოდ ერთი ქვეყნიდან შეუძლიათ. ასეთ პირობებში იმპორტის შეფერხება არა უბრალოდ ფასებს ზრდის, არამედ ტექნოლოგიური ხაზების გაჩერებასაც გამოიწვევს. ფოლადის რგოლების შემთხვევაში, ირანის წილი 98.7%-ს აღწევს, და მიუხედავად იმისა, რომ მსგავსი პროდუქცია მსოფლიოს მრავალი ქვეყნის ბაზარზე იწარმოება, საქართველომ უკანასკნელ წლებში ფაქტობრივად შეწყვიტა შესყიდვები ჩინეთიდან, თურქეთიდან ან ევროკავშირის ქვეყნებიდან, რაც ლოგისტიკური ხარჯების, პოლიტიკისა და საბაჟო რეგულაციების ერთობლივი შედეგია.

დაუპლატირებული რკინის მავთულის იმპორტის 87.2% ირანიდან ხორციელდება, და ის არა მხოლოდ სამშენებლო მიზნებისთვის, არამედ აგრეთვე მექანიკური კონსტრუქციებისა და სარემონტო სექტორისთვისაც გამოიყენება. ამ პროდუქტზე ირანული იმპორტის გაძვირება ხშირად იწვევს მეწარმეების მიერ პროექტების გადავადებას ან უფრო ძვირი ევროპული პროდუქციის მცირე მოცულობით შემოტანას. ცხელი წესით დამუშავებული რკინის ჩხირების იმპორტი — 11.3 მილიონი დოლარი (75.7%), რომელიც საქართველოში სულ უფრო ფართოდ გამოიყენება ბეტონის კონსტრუქციებისთვის. ამ სეგმენტში თურქეთთან არსებული სატრანსპორტო მარშრუტების შეფერხება 2022 წელს გადამწყვეტი აღმოჩნდა იმაში, რომ ირანული პროდუქცია გახდა დომინანტი ბაზარზე.

კერამიკული იატაკისა და კედლის ფილების 80.1% ირანიდან შემოდის, რაც მას ირანული იმპორტის უმსხვილეს კატეგორიად აქცევს როგორც ღირებულებით, ისე დამოკიდებულების დონით. საქართველოში მოქმედმა საცალო ქსელებმა და სამშენებლო კომპანიებმა ფასისა და მოცულობის გამო იაფ ირანულ პროდუქციას უპირატესობა მიანიჭეს იტალიურ ან ესპანურ ალტერნატივებთან შედარებით. სწორედ ამიტომ, მიუხედავად იმისა, რომ მაღალი ხარისხის ევროპული პროდუქცია კვლავ ხელმისაწვდომია, მოცულობით ბაზარზე პრაქტიკულად ირანი დომინირებს.

გარდა ამ პროდუქტებისა, კიდევ ერთი კატეგორია, რომელიც არ შედის ტოპ-5-ში, მაგრამ მაღალ დამოკიდებულებას იწვევს, არის რკინისა და ფოლადის არადამუშავებული სადენები, რომელთა იმპორტის ღირებულება 1.6 მილიონ დოლარს აღემატება, ხოლო ირანის წილი 71%-ს აღწევს. აქაც ჩანს, რომ თურქეთი და ევროკავშირი პრაქტიკულად გამოთიშულია ბაზრიდან, რაც ზოგჯერ ტექნიკურ სტანდარტებთან და ხარისხის რეგულაციებთან დაკავშირებულ სირთულეებს უკავშირდება.

ამრიგად, აშკარა ხდება, რომ საქართველო ირანზე განსაკუთრებით მეტალურგიული და სამშენებლო მასალების კუთხით არის დამოკიდებული. ისეთი ფაქტორები, როგორებიცაა ლოგისტიკური სქემების გამარტივება სამხრეთით, პოლიტიკურად ნაკლებად რეგულირებული ურთიერთობები და შედარებით დაბალი საბაჟო ღირებულება — ირანულ პროდუქციას კონკურენტული უპირატესობით ამარაგებს. მაგრამ ამავე დროს, ასეთ ვიწრო მიწოდების არხზე დაყრდნობა ქმნის რისკს, რომელიც კრიზისის დროს შეიძლება სწრაფად გადაიქცეს ფართო ეკონომიკურ გამოწვევად. ეს მონაცემები ეფუძნება საერთაშორისო ვაჭრობის ცენტრის (ITC) 2024 წლის სტატისტიკას.