ბამბის იმპორტის ტრენდები საქართველოში და ტექსტილის სექტორის გამოწვევები

საქართველოში ბამბის იმპორტი 2024 წელს დაახლოებით 5.5 მილიონ აშშ დოლარს შეადგენდა (ITC). რაოდენობრივად ეს მაჩვენებელი ვერ შეედრება ქვეყანაში შემოსულ სხვა მსხვილ სასაქონლო ჯგუფებს, თუმცა მისი ეკონომიკური და სოციალური მნიშვნელობა გაცილებით უფრო დიდია. ბამბა წარმოადგენს ძირითადი ნედლეულს ტექსტილისა და სამკერვალო ინდუსტრიისთვის, რომელიც განსაკუთრებით აჭარის რეგიონშია განვითარებული და სადაც ათასობით სამუშაო ადგილი სწორედ ამ სექტორზეა დამოკიდებული.

საქართველოში ბამბის ადგილობრივი წარმოება პრაქტიკულად არ არსებობს, რის გამოც მთელი სექტორი მთლიანად დამოკიდებულია იმპორტზე. სტატისტიკა აჩვენებს მკვეთრ კონცენტრაციას: თურქეთიდან მოდის მთლიანის 65%-ზე მეტი, მეორე ადგილს იკავებს ჩინეთი დაახლოებით 18%-ით, ხოლო მესამე ადგილზეა აზერბაიჯანი, რომლის წილი 7–8%-ს აღწევს. დანარჩენი მცირე ნაწილით ბამბას საქართველო იტალიიდან, ბელარუსიდან, უკრაინიდან და სხვა ქვეყნებიდან იღებს.

თურქეთი მსოფლიო ბაზარზე მე-9 ადგილზეა ბამბის ექსპორტით და დაახლოებით 4%-იან წილს ფლობს, თუმცა საქართველოსთვის მთავარი მომწოდებელია. ეს აიხსნება როგორც გეოგრაფიული სიახლოვითა და ლოგისტიკური ხარჯების შედარებითი სიმცირით, ასევე თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმებით. ჩინეთი, რომელიც მსოფლიო ბაზარზე უდიდესი მოთამაშეა, საქართველოს ბაზარზე შედარებით მცირე წილითაა წარმოდგენილი, მაგრამ მაინც რჩება მნიშვნელოვან ალტერნატივად. ყველაზე საინტერესოა აზერბაიჯანის შემთხვევა: 2020–2024 წლებში საქართველოზე მისი ექსპორტი გაორმაგდა, ხოლო მხოლოდ 2024 წელს 377%-ით გაიზარდა. ეს შესაძლოა მიუთითებდეს ახალ სავაჭრო მარშრუტებზე, ტრანზიტის გაფართოებაზე ან რეგიონულ პოლიტიკურ შეთანხმებებზე.

იმპორტის დინამიკა ერთგვარად პარადოქსულია. საერთო მაჩვენებელი მცირედით კლებულობს, განსაკუთრებით თურქეთის წილი მცირდება, რაც შესაძლოა ხარისხის, ფასის ან კონკურენციის შედეგი იყოს. ამავე დროს ჩინეთისა და აზერბაიჯანის წილი იზრდება. იტალიიდან და უკრაინიდან ბამბის იმპორტი მცირე მოცულობის მიუხედავად მკვეთრი ზრდით გამოირჩევა – მაგალითად, იტალიის ექსპორტი 128%-ით გაიზარდა ერთ წელიწადში, რაც მიუთითებს ევროპული არხების გაძლიერების შესაძლებლობაზე.

ბამბის იმპორტი საქართველოში პირდაპირ კავშირშია სამკერვალო სექტორთან, სადაც მოქმედებს ე.წ. „cut-make-trim“ მოდელი. აჭარაში თურქული ინვესტიციით შექმნილი ქარხნები – მათ შორის Ajara Textile – საერთაშორისო ბრენდებისთვის, როგორიცაა Nike, Adidas, Puma, აწარმოებენ სპორტულ ტანსაცმელს. ეს ქარხნები მნიშვნელოვან დასაქმებას ქმნიან, თუმცა ადგილობრივი ღირებულება შეზღუდულია: პროდუქციის ძირითადი ნაწილი ნედლეულის ფასშია, ხოლო მზა ტანსაცმელი ხშირად ისევ თურქეთში ბრუნდება საბოლოო დამუშავებისთვის და შემდეგ გადის ევროკავშირსა და სხვა ბაზრებზე.

სექტორის მთავარი სისუსტე არის ნედლეულზე სრული იმპორტდამოკიდებულება. ბამბის ადგილობრივი წარმოების არარსებობის გამო საწარმოო ხარჯების 55–65% სწორედ ნედლეულის შესყიდვაზე მოდის. ეს ქართულ კომპანიებს დაუცველს ხდის როგორც საერთაშორისო ფასების მერყეობის, ასევე ლოგისტიკური შეფერხებების მიმართ. მაგალითად, თურქული ლირის გაუფასურება ან სატრანსპორტო არხების დროებითი შეფერხება პირდაპირ აისახება ადგილობრივ მწარმოებლებზე.

გარკვეულ შესაძლებლობებს ქმნის ევროკავშირთან გაფორმებული ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმება (DCFTA). მისი მეშვეობით საქართველოს შეუძლია ბამბისგან დამზადებული პროდუქცია ევროკავშირის ბაზარზე ურიგოდ გაიტანოს, თუმცა მოქმედებს „დიაგონალური კუმულაციის“ წესი: ნედლეულის ნაწილი აუცილებლად საქართველოდან ან თურქეთიდან უნდა მოდიოდეს. ეს წესი ერთის მხრივ ხელს უწყობს თურქეთთან ინტეგრაციასა და ინვესტიციების მოზიდვას, მაგრამ მეორე მხრივ კიდევ უფრო აძლიერებს დამოკიდებულებას თურქულ მიწოდებაზე.

ეს მდგომარეობა აჩენს სტრატეგიულ კითხვებს. რატომ კარგავს თურქეთი წილს ქართულ იმპორტში? რა როლი აქვს ამ პროცესში ჩინეთსა და აზერბაიჯანს? შეძლებს თუ არა საქართველო დივერსიფიცირებას ისე, რომ ერთ მომწოდებელზე დამოკიდებულება შეამციროს? როგორ შეიძლება ადგილობრივმა ბიზნესმა გაზარდოს ღირებულების ჯაჭვი – მაგალითად, ბამბის ძაფისა და ქსოვილის დამუშავების საწარმოების შექმნით, რაც დამატებით სამუშაო ადგილებს გააჩენს და ადგილობრივ ეკონომიკას გააძლიერებს?

ამასთან, მნიშვნელოვანია შეკითხვა – შეძლებს თუ არა საქართველო ბამბის იმპორტის გამოყენებას როგორც პლატფორმას რეგიონული ცენტრისთვის? თუ მოხერხდა ტექსტილისა და სამკერვალო სექტორის გაძლიერება, ქვეყანა არა მხოლოდ უცხოეთის შეკვეთების შესრულებაზე, არამედ საკუთარი ბრენდების განვითარებაზე გადაიყვანს წარმოებას. ამას დაემატება ტურიზმთან, მოდის ინდუსტრიასთან და სარეკლამო სფეროსთან სინერგიები, რაც ახალ ეკონომიკურ შესაძლებლობებს შექმნის.

ბამბა რაოდენობრივად შესაძლოა პატარა სეგმენტი იყოს, მაგრამ მისი ეკონომიკური და სოციალური მნიშვნელობა საქართველოსთვის დიდია. ის განსაზღვრავს ტექსტილის სექტორის მთლიან სტრუქტურას, ათასობით დასაქმებულის შემოსავალს და ქვეყნის მონაწილეობას რეგიონულ ღირებულებათა ჯაჭვში. სწორედ ამიტომ, საქართველოს წინაშე დგას ამოცანა, რომ ამ პატარა, მაგრამ სტრატეგიული პროდუქტის გარშემო შეიქმნას უფრო მდგრადი, დივერსიფიცირებული და ადგილობრივ ღირებულებაზე ორიენტირებული მოდელი, რომელიც არა მხოლოდ იმპორტზე, არამედ საკუთარი ეკონომიკური შესაძლებლობების განვითარებაზე იქნება დამყარებული.

გრძელვადიან პერსპექტივაში, თუ საქართველოში შეიქმნება მცირე საწარმოები ძაფის, ქსოვილის ან თუნდაც ნახევარფაბრიკატების დასამუშავებლად, ქვეყანა შეძლებს არა მხოლოდ ნედლეულის შემოტანას, არამედ ადგილობრივი ღირებულების გაზრდას. ამით ქართული ტექსტილი შეიძლება გადაიქცეს არა მხოლოდ კონტრაქტულ მწარმოებლად, არამედ რეგიონული მოთამაშედ, რომელსაც საკუთარი ხმა ექნება საერთაშორისო ბაზრებზე.