საქართველოს მედიკამენტების ბაზარზე სტრატეგიის ცვლილება

საქართველო, რომელიც ვერ დაიკვეხნის მსხვილი ფარმაცევტული წარმოების ტრადიციით, ბოლო წლებში აქტიურად ჩამოყალიბდა როგორც რეგიონული ჰაბი დაფასოებული სამკურნალო საშუალებების რეექსპორტისთვის. ბოლო სტატისტიკური მონაცემები კი აჩვენებს, რომ ამ მიმართულებით ქვეყანა ფასობრივად წინ მიდის, თუმცა რაოდენობრივად — უკანსვლით.

2024 წელს საქართველოდან ექსპორტზე გავიდა 129.5 მილიონი დოლარის ღირებულების 1,826 ტონა დაფასოებული მედიკამენტი. საინტერესოა, რომ წლიურად ექსპორტის ღირებულება 2.3%-ით გაიზარდა, მაშინ როცა ტონაჟი 11.7%-ით შემცირდა. ეს მაჩვენებელი პირდაპირ მიუთითებს ერთ ფაქტორზე — საექსპორტო ფასების ზრდაზე. მარტივად რომ ვთქვათ, საქართველოდან გატანილი მედიკამენტების თითოეულ ტონაზე ფასი გაიზარდა, რაც ან ფასის განახლებას, ან უფრო ძვირად ღირებული პროდუქციის გადაზიდვას ნიშნავს.

თუმცა არ უნდა დაგვავიწყდეს ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორი: მედიკამენტების ექსპორტის 70%-ზე მეტი რეექსპორტია — ანუ საქართველოში მედიკამენტი არ იწარმოება, არამედ გადმოიტვირთება, იცვლება მარკირება, იფუთება და შემდეგ გადის ქვეყნიდან. ეს მაჩვენებელი 2024 წელს 1,305 ტონას შეადგენდა. რეექსპორტის ასეთი მაღალი წილი ნიშნავს, რომ საქართველომ კარგად აითვისა გეოგრაფიული სარგებელი — დასავლეთსა და ცენტრალურ აზიას შორის არსებული ლოგისტიკური არტერიების კვანძის როლი.

ამ საქმიანობის ეკონომიკურ მომგებიანობას ამყარებს საექსპორტო ფასის ზრდაც. მაგალითად, თუ 2023 წელს ერთ ტონაზე საშუალო ფასი 67,600 დოლარის ფარგლებში მერყეობდა, 2024-ში ეს მაჩვენებელი მნიშვნელოვნად გაიზარდა. ზრდა განსაკუთრებით შესამჩნევია ისეთ ბაზრებზე, როგორიცაა უზბეკეთი და აზერბაიჯანი — ქვეყნები, რომელთაც ჯამში ექსპორტის 75%-ზე მეტი უკავიათ. უზბეკეთი პირველ ადგილზეა, 70.3 მილიონი დოლარის ღირებულებით და 769 ტონით. აზერბაიჯანი კი მას მოსდევს 27.2 მილიონით და 603 ტონით.

საგულისხმოა, რომ ტოპ 5 საექსპორტო ბაზარი მთლიანად პოსტსაბჭოთა რეგიონზე მოდის: ტაჯიკეთი, სომხეთი და თურქმენეთი სწორედ ამ დერეფნის ქვეყნები არიან. ეს ფაქტი ხაზს უსვამს საქართველოს როლს არა როგორც მწარმოებლის, არამედ როგორც დისტრიბუციული ჰაბის — მობილური, მოქნილი და საინვესტიციოდ მიმზიდველი ბაზრის რეგიონული მოთამაშედ.

2025 წლის პირველ კვარტალში მედიკამენტების ექსპორტმა 25.8 მილიონი დოლარი და 344 ტონა შეადგინა. მიუხედავად იმისა, რომ ეს გასული წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით 11%-ით ნაკლებია ღირებულებით და 15%-ით — მოცულობით, არ შეიძლება ითქვას, რომ ეს სისტემური ჩავარდნის ნიშანია. პირიქით — ეს შესაძლოა იყოს დროებითი კორექტირება, ან წინა წლის ძლიერი მაჩვენებლების ფონზე ბუნებრივი ბაზრის დაბალანსება.

ყველაზე მნიშვნელოვანი შეკითხვა, რაც ამ ტენდენციაზე დგას, შემდეგია: იქნება თუ არა საქართველო მომავალში მხოლოდ რეექსპორტის ჰაბი, თუ შეძლებს ფარმაცევტული წარმოების განვითარებასაც? ამ ეტაპზე ექსპორტის ზრდა ფასში — არა მოცულობაში — მეტყველებს იმაზე, რომ ქვეყანამ იპოვა გზა ლოგისტიკური უპირატესობის მონეტიზებისთვის. თუმცა მომდევნო ფაზა უნდა იყოს ინვესტიციების მოზიდვა, ადგილობრივი წარმოების გაძლიერება და გრძელვადიანი ფარმაცევტული ინოვაციების მხარდაჭერა, რაც რეექსპორტიდან მწარმოებლურ ეკონომიკურ მოდელზე გადასვლას დაუდებს საფუძველს.