საქართველოს ლიმონის მარაგი

2025 წლის აპრილში საქართველოში ერთ–ერთ ყველაზე თვალშისაცემ და მკვეთრ ცვლილებად ლიმონის ფასის 90%-იანი ზრდა დაფიქსირდა — ფაქტი, რომელმაც ციტრუსების ბაზარზე სპონტანური ინფლაციის დინამიკა გააშიშვლა. ეს არ არის მხოლოდ სეზონური მერყეობა, არამედ სერიოზული სტრუქტურული მიზეზების ნიშანი, რომელიც ლიმონის გლობალურ მიწოდებას, ლოგისტიკურ ჯაჭვებს და ვალუტის მოძრაობებს უკავშირდება.

საქსტატის მონაცემებით, მიმდინარე წლის პირველ სამ თვეში საქართველომ 780 ტონა ლიმონი შეიძინა და ამ რაოდენობაში $374 ათასი გადაიხადა. წინა წლის ანალოგიურ პერიოდში იმპორტირებული იყო 718 ტონა, რაც სახელმწიფოს 377 ათასი დოლარი დაუჯდა. რაოდენობრივი ზრდა მხოლოდ 8.6%-ია, მაგრამ ფასის მატება, რომლის უკუანგარიშებით ერთი ტონა ლიმონის ფასი თითქმის 19%-ით გაიზარდა, სულაც არ აისახება იმ მასშტაბზე, რასაც მომხმარებელი მაღაზიაში რეალურად ხედავს — პროდუქტი თითქმის გაორმაგებული ფასით იყიდება. ეს უთანაბრობა ორ საკითხს ააშკარავებს: ერთია ოფიციალური საბაჟო სტატისტიკა და მეორე — საცალო ბაზრის ფასების მექანიზმი, სადაც ზედნადები ხარჯები, მომწოდებლების რისკები და სავაჭრო პოლიტიკა გაცილებით ძლიერ როლს თამაშობს.

ქვეყანა კვლავაც თითქმის სრულად დამოკიდებულია იმპორტზე. 2025 წელს ლიმონის იმპორტი მხოლოდ სამი ქვეყნიდან განხორციელდა: თურქეთი, ნიდერლანდები და ირანი. თურქეთი ლიდერობს, როგორც მოცულობით, ისე ღირებულებით — 726 ტონა და $261 ათასი დოლარი. მისი წილი მთელი იმპორტის 93%-ს შეადგენს, რაც სისტემურ დამოკიდებულებას უსვამს ხაზს. ეს ერთპოლარული გეოეკონომიკური დამოკიდებულება კი ყოველთვის ზრდის ბაზრის შოკების ალბათობას, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც მიმწოდებელ ქვეყანაში ფასები მერყეობს ან ლოგისტიკური მარშრუტები შეფერხებულია.

მეორე წყარო — ნიდერლანდები — მხოლოდ 54 ტონას და $112 ათასს შეადგენს, რაც ტონაზე 2,000 დოლარს აღემატება და იმაზე მიუთითებს, რომ ეს ქვეყანა იმპორტს არა უშუალოდ მწარმოებელი ბაზრიდან, არამედ გადამუშავებული გზით ახორციელებს, რაც პროდუქტის ფასზე დამატებით ზეწოლას ახდენს. ირანიდან კი იმპორტი მინიმალურია — მხოლოდ 100 კგ, რაც ალბათ სატესტო ან სპეციფიკური შეკვეთა იყო.

ამ ყველაფრის ფონზე უნდა გავითვალისწინოთ არა მხოლოდ გლობალური ინფლაცია და ტრანსპორტირების გაძვირება, არამედ ადგილობრივი ლოგისტიკური ჯაჭვების არაეფექტიანობა და სავაჭრო მარჟების არარეგულირებული დინამიკა. მაღაზიებში ფასების მკვეთრი მატება ხშირად არ არის პირდაპირ პროპორციული საბაჟო ღირებულებასთან, რაც პრობლემურია ქვეყნის მონეტარული სტაბილურობისთვის და მოსახლეობის ყიდვითი უნარის შესანარჩუნებლად.

ლიმონის შემთხვევა ცხადად აჩვენებს, როგორ შეიძლება გლობალური მიწოდების სისტემების მცირე რყევები ადგილობრივ ბაზარზე დრამატულ შედეგებში გადაიზარდოს. ამ ტიპის პროდუქტი, რომელიც ყოველდღიურ მოხმარებაში შედის და იმპორტზე სრულად არის დამოკიდებული, საჭიროებს უფრო ჭკვიანურ მიდგომას: საწყობების მართვის გაუმჯობესებას, კონტრაქტული დივერსიფიკაციის გაზრდას და ადგილობრივ აგრარულ წარმოებაში ექსპერიმენტების დაწყებას. ლიმონი ამ შემთხვევაში მხოლოდ სიმპტომია — ძირეული დიაგნოზი კი გაცილებით რთულია და მთელ სურსათის სისტემას ეხება.