როგორ ცვლის საჰაერო ტვირთბრუნვის ზრდა გლობალურ ვაჭრობას და რა ადგილი აქვს მას საქართველოში?

საუკუნეების განმავლობაში გლობალური ვაჭრობა თითქმის სრულად იყო დამოკიდებული საზღვაო გზებზე. ეკონომიკური გლობალიზაციისა და საერთაშორისო ვაჭრობის გაფართოების ფონზე, ზღვამ ყოველთვის შეასრულა მთავარი სატრანსპორტო არხის როლი — განსაკუთრებით მასობრივი, დიდი მოცულობის პროდუქციისთვის. დღესაც მსოფლიო ტვირთბრუნვის დაახლოებით 70% საზღვაო გზებით ხორციელდება. საავტომობილო გზებს ეკუთვნის დაახლოებით 18%, რკინიგზას — 9%, ხოლო საჰაერო ტვირთების წილი კვლავ ძალიან მცირეა — დაახლოებით 0.25%-ზე ნაკლები მთლიან ტვირთბრუნვაში.

თუმცა ბოლო წლების განმავლობაში ტენდენცია თანდათან იცვლება. ცალკეული პროდუქციის ჯგუფებისთვის — განსაკუთრებით ისეთი კატეგორიებისთვის, სადაც ტრანსპორტირების სიჩქარე და პროდუქტის მაღალი ღირებულება კრიტიკულია — საჰაერო გადაზიდვები ხდება სულ უფრო მნიშვნელოვანი. მაგალითად, მიკროჩიპები, ფარმაცევტული პროდუქტები, მაღალი ღირებულების ელექტრონიკა, ძვირფასეულობა და მოდის ინდუსტრიის ახალი კოლექციები ხშირად გადაადგილდება საჰაერო ტრანსპორტით.

სწრაფი მიწოდების საჭიროება განსაკუთრებით გამწვავდა COVID-19-ის პანდემიის შემდეგ, როდესაც გლობალური მიწოდების ჯაჭვები რამდენჯერმე ჩაიშალა და კომპანიებმა დაიწყეს მარაგების მინიმიზაციისა და სწრაფი რეაგირების სისტემებზე გადასვლა. შედეგად, საჰაერო ტრანსპორტზე მოთხოვნა მნიშვნელოვნად გაიზარდა, მიუხედავად იმისა, რომ მისი თვითღირებულება სხვა სატრანსპორტო გზებთან შედარებით გაცილებით მაღალია.

მსოფლიოში საჰაერო ტვირთბრუნვა 2024 წლის პირველ ნახევარში 11.3%-ით გაიზარდა წინა წელთან შედარებით, ხოლო გადაზიდვების მოცულობამ მიაღწია დაახლოებით 103 მილიარდ ტონა–კილომეტრს. მაგალითად, მხოლოდ მიკროჩიპები საჰაერო ტვირთების 35%-ზე მეტს შეადგენენ — რაც მიუთითებს, რომ მაღალი ღირებულების ტექნოლოგიური პროდუქცია საჰაერო ტრანსპორტის ერთ–ერთი წამყვანი სეგმენტია.

სარკინიგზო ტრანსპორტიც ქმნის სერიოზულ კონკურენციას გრძელ დისტანციებზე. მაგალითად, ჩინეთიდან ევროპამდე სატვირთო მატარებლებს საშუალოდ 2-3 კვირა სჭირდება ტვირთის გადასატანად, მაშინ როდესაც საზღვაო გადაზიდვას იგივე მარშრუტზე 4-6 თვე სჭირდება. ეს კიდევ ერთხელ უსვამს ხაზს იმ გარემოებას, რომ თანამედროვე გლობალურ ვაჭრობაში გადამწყვეტი ფაქტორი მხოლოდ გადაზიდვის ფასი აღარ არის — სიჩქარე, მოქნილობა და მიწოდების საიმედოობა სულ უფრო მნიშვნელოვან როლს თამაშობს.

საქართველოში საჰაერო ტვირთბრუნვა ბოლო წლებში მზარდ სეგმენტად ყალიბდება, თუმცა მისი წილი ჯერ კიდევ მცირეა მთლიანი საგარეო ვაჭრობის სტრუქტურაში. ქვეყნის ლოგისტიკური სისტემა ამჟამადაც ძლიერად არის დამოკიდებული საავტომობილო და საზღვაო გადაზიდვებზე, განსაკუთრებით ყულევის, ფოთის და ბათუმის პორტების მეშვეობით.

თუმცა გარკვეული ჯგუფის პროდუქტებისთვის — განსაკუთრებით ფარმაცევტული საშუალებები, მაღალი ღირებულების ტექნოლოგიური მოწყობილობები და სენსიტიური სურსათის კატეგორიები — საჰაერო ტრანსპორტი ხდება ოპტიმალური გზა სწრაფი მიწოდებისთვის.

2024 წელს საქართველოს აეროპორტებში გატანილმა ტვირთმა შეადგინა 270 ათასი ტონა, რაც 20%-ით მეტია წინა წელთან შედარებით. საერთო ტვირთბრუნვა (ტონა–კილომეტრებში) გაიზარდა და მიაღწია 612 მილიონ ტონა–კილომეტრს, ანუ 43.6%-იანი ზრდა დაფიქსირდა წინა წელთან შედარებით (წყარო: საქართველოს აეროპორტების გაერთიანება).

ამგვარად, მიუხედავად იმისა, რომ საჰაერო გადაზიდვები ჯერ ვერ ჩაანაცვლებს ტვირთბრუნვის მთლიანი მოცულობის მთავარ ნაწილს, იგი საქართველოსთვის ეტაპობრივად შეიძლება გადაიქცეს სტრატეგიულ არხად იმ პროდუქტებისთვის, სადაც სიჩქარე და უსაფრთხო მიწოდება გადამწყვეტია.

გარდა ამისა, საჰაერო ინფრასტრუქტურის განვითარება — ახალი ტერმინალები, ლოგისტიკური ცენტრების შექმნა და საერთაშორისო პარტნიორების გააქტიურება — საქართველოს შეიძლება პოზიციონირებას უძლიერებდეს როგორც რეგიონულ სატრანსპორტო ჰაბს შავი ზღვისა და სამხრეთ კავკასიის ტერიტორიაზე.