როგორ საფრთხეს უქმნის ადგილობრივი წარმოების არარსებობა საქართველოს მწვანე მოდის ამბიციებს?

საქართველო ბოლო წლებში ცდილობს მოდის ინდუსტრიაში ახალი იმიჯის შექმნას — ქვეყანა, რომელიც შეიძლება იქცეს აღმოსავლეთ ევროპის მწვანე მოდის ცენტრად. საერთაშორისო პოდიუმებზე ქართველი დიზაინერები ნულოვანი ნარჩენების კოლექციებით, ბუნებრივი საღებავებით და ადგილობრივად დამზადებული მცირე პარტიებით გამოდიან. სოციალურ ქსელებში და პრესაში კი აქტიურად ვრცელდება ისტორიები სოციალური საწარმოების შესახებ, რომლებიც ნარჩენების რეციკლირებით ახალ სიცოცხლეს სძენენ ძველ ქსოვილებს. თუმცა, ამ ამბიციური სურათის მიღმა დგას სისტემური პრობლემა — საქართველოში თითქმის არ არსებობს ადგილობრივი ტექსტილის წარმოება. ეს ხარვეზი არ არის მხოლოდ ტექნიკური ან ინფრასტრუქტურული საკითხი; ის გავლენას ახდენს ეკონომიკურ მდგრადობაზე, ეკოლოგიურ ეფექტზე და ქვეყნის კონკურენტუნარიანობაზე გლობალურ ბაზრებზე.

იმპორტზე სრული დამოკიდებულება — დაუცველობა, რომელიც ყველა რგოლში იგრძნობა – საქართველოს მოდის მწარმოებლების აბსოლუტური უმრავლესობა — მათ შორის ისინიც, ვინც საკუთარ თავს „მდგრადი მოდის ბრენდად“ მოიხსენიებს — ქსოვილსა და ძირითად ნედლეულს უცხოეთიდან იღებს. ყველაზე ხშირია მიწოდება თურქეთიდან, იტალიიდან და ჩინეთიდან. ეს ნიშნავს, რომ მწარმოებლები დამოკიდებულნი არიან გლობალურ ლოჯისტიკაზე, სადაც ფასები და მიწოდების ვადები არ არის მათ კონტროლში. ქვეყანაში არ არსებობს საშუალო ან დიდი ზომის ტექსტილის საწარმო, რომელიც შეძლებდა ადგილობრივი ბაზრის მოთხოვნის დაკმაყოფილებას, თუნდაც ნაწილობრივ. გამონაკლისია Colours of Caucasus, რომელიც ქმნის ბუნებრივი საღებავებით შეღებილ ქსოვილებს და თანამშრომლობს დიზაინერებთან, მაგრამ მისი მოცულობა ძალიან მცირეა იმისთვის, რომ სექტორზე არსებითი გავლენა იქონიოს. Leader/Lemo-ს მსგავსმა საწარმოებმა ღიად თქვეს, რომ ევროკავშირის დახმარების გარეშე ხარისხიანი მასალის მოპოვება მათთვის პრაქტიკულად შეუძლებელია. ეს დამოკიდებულება დონორებზე მიუთითებს იმაზე, რომ ადგილობრივი ბაზარი ვერ აწარმოებს თვითკმარ მიწოდების ჯაჭვს, რაც სუსტი წერტილია არა მხოლოდ ინდივიდუალური ბრენდის, არამედ მთელი სექტორისთვის.

ეკოლოგიური ეფექტის პარადოქსი — როცა „მწვანე“ სრულად მწვანე არ არის –
მდგრადი მოდის ბრენდები ხშირად იყენებენ არგუმენტს, რომ მათი კოლექციები მცირე პარტიებით იწარმოება, ხელნაკეთი დეტალებით და ეკოლოგიურად სუფთა მეთოდებით. მაგრამ როდესაც ძირითადი ნედლეული უცხოეთიდან მოდის, ეს ავტომატურად ზრდის პროდუქტის ნახშირბადის კვალს. ქსოვილის ტრანსპორტირება ევროპიდან ან აზიიდან მოითხოვს გრძელ გზას, მაღალი ენერგომოხმარებითა და საწვავის გამოყენებით, რაც მთლიან ეკოლოგიურ სურათს მნიშვნელოვნად ამძიმებს. ფაქტობრივად, შეიძლება ითქვას, რომ წარმოების ლოკალური „მწვანე“ პროცესები ხშირად ნულდება იმპორტის ეკოლოგიური ხარჯით. ამასთან, საქართველოში არ არსებობს სისტემა, რომელიც საშუალებას მისცემდა მწარმოებლებს შეამოწმონ იმპორტირებული მასალების წარმოების პირობები: რამდენი წყალი იხარჯება ქსოვილის დამზადებისას, რა ქიმიური საღებავები გამოიყენება, რა პირობებში მუშაობენ მუშები. ამ ინფორმაციის არქონა ქმნის „გრინვოშინგის“ რისკს, როცა ბრენდი ეკოლოგიურ პასუხისმგებლობაზე საუბრობს, მაგრამ ვერ აკონტროლებს მთელ ჯაჭვს.

ფასისა და დროის ბარიერები — როგორ ზღუდავს იმპორტი ზრდის შესაძლებლობას – იმპორტირებული ქსოვილი ძვირია, განსაკუთრებით მცირე პარტიებისთვის. მდგრადი მოდის ბრენდები, რომლებიც არ აწარმოებენ მასობრივად, იძულებულნი არიან იხდიან მაღალ ფასს თითოეულ მეტრ ქსოვილში, რაც საბოლოო პროდუქტის ღირებულებას მნიშვნელოვნად ზრდის. ეს კი ადგილობრივ ბაზარზე მათ აუდიტორიას ამცირებს და კიდევ უფრო აძლიერებს მეორადი ტანსაცმლის ბაზრის პოზიციებს, სადაც ფასი ბევრად დაბალია. მიწოდების ვადებიც სერიოზული პრობლემაა. საერთაშორისო ტრანსპორტირებაში ნებისმიერი შეფერხება — იქნება ეს საზღვაო ტარიფების ზრდა, საბაჟო რეგულაციების გამკაცრება თუ გლობალური კრიზისი — პირდაპირ აფერხებს წარმოების ციკლს. 2021–2023 წლებში მომხდარმა ლოჯისტიკის კრიზისებმა ეს ნათლად დაანახა: მცირე საწარმოებს არ ჰქონდათ შესაძლებლობა შეექმნათ უსაფრთხოების მარაგები, რაც მათ საერთაშორისო შეკვეთების შესრულების ვადებში ჩაშლას უქმნიდა.

ეკონომიკური და სოციალური შესაძლებლობების დაკარგვა – ტექსტილის ადგილობრივი წარმოების არარსებობა ნიშნავს, რომ საქართველო კარგავს მნიშვნელოვან ეკონომიკურ პოტენციალს. ტექსტილის საწარმოები შეიძლება გახდეს რეგიონებში დასაქმების ძლიერი წყარო, განსაკუთრებით იმ მუნიციპალიტეტებში, სადაც ქალთა დასაქმების მაჩვენებელი დაბალია. ევროკავშირის ახალი წევრი ქვეყნების გამოცდილება აჩვენებს, რომ მცირე და საშუალო ტექსტილის საწარმოებმა შეიძლება არა მხოლოდ ადგილობრივი მოთხოვნა დააკმაყოფილონ, არამედ ექსპორტზეც გავიდნენ. ბულგარეთსა და რუმინეთში მსგავსი საწარმოები ხშირად თანამშრომლობენ სოფლის მეურნეობის სექტორთან — მაგალითად, ბამბის ან თეთრის ადგილობრივი წარმოების ინტეგრირებით. საქართველოში მსგავსი მოდელის დანერგვა მდგრადი მოდის სექტორს მჭიდროდ დააკავშირებდა სოფლის ეკონომიკას და მისცემდა მას დამატებით სტიმულს.

კონკურენტუნარიანობის გრძელვადიანი რისკი – გლობალურ მოდის ბაზარზე მოთხოვნები მკაცრდება: ევროპული და ჩრდილოამერიკული მყიდველები სულ უფრო ხშირად ითხოვენ მთლიანი წარმოების ჯაჭვის სერტიფიცირებას — ნედლეულის წარმომავლობიდან შეფუთვამდე. ეს ნიშნავს, რომ მომავალში მხოლოდ დიზაინის მდგრადობა საკმარისი აღარ იქნება. ბრენდებს დასჭირდებათ ქსოვილის, საღებავების და შეფუთვის სერტიფიცირებული წყაროები, რათა საერთაშორისო ბაზრებზე დარჩნენ კონკურენტუნარიანები. იმპორტზე დამოკიდებულმა საქართველოს ბრენდებმა შეიძლება აღმოაჩინონ, რომ მასალების წარმომავლობის დადასტურება შეუძლებელია, რაც მათ გამორიცხავს გარკვეული შეკვეთებიდან. ეს სცენარი განსაკუთრებით სერიოზული იქნება მაშინ, როცა მდგრადი მოდის გლობალური ბაზარი სწრაფად იზრდება და კონკურენცია მკაცრდება.