რას გვიყვება ადგილობრივი ექსპორტის სტრუქტურა და სად იმალება რეალური ეკონომიკა

როცა საქართველოში ექსპორტზე საუბრობენ, ხშირად ავიწყდებათ მთავარი განსხვავება: ადგილობრივი ექსპორტი და რეექსპორტი ორი სრულიად განსხვავებული მოვლენაა. რეექსპორტი მაშინ ხდება, როდესაც უცხოური პროდუქტი საქართველოს გავლით სხვა ბაზარზე გადის — ჩვენი ბაზარი მხოლოდ ლოგისტიკური გზაჯვარედინია. ადგილობრივი ექსპორტი კი ნიშნავს იმ საქონელს, რომელიც საქართველოშია წარმოებული ან გადამუშავებული და მნიშვნელოვანი ღირებულება აქვს შექმნილი ქვეყნის შიგნით. სწორედ ეს კომპონენტი გვიჩვენებს, რამდენად რეალურია ქვეყნის ეკონომიკური წარმადობა და რა პროდუქციას სთავაზობს მსოფლიო ბაზარს.

2025 წლის იანვარ–მარტში, საქართველოს მთლიანმა ექსპორტმა 1 401 მილიონი დოლარი შეადგინა, რაც 6 პროცენტით მეტია გასული წლის იმავე პერიოდთან შედარებით (წყარო: საქსტატი). მაგრამ აქ ჩნდება მნიშვნელოვანი განსხვავება: მთლიან ექსპორტში ადგილობრივმა ექსპორტმა მხოლოდ 46 პროცენტი დაიკავა, რაც პრაქტიკულად იგივეა რაც ერთი წლის წინ — და ეს წილი მცირედით, 0.1 პროცენტული პუნქტითაც კი შემცირდა. ეს ნიშნავს, რომ ზრდის მთავარი წყარო რეექსპორტია, რომელიც ეკონომიკურ პროდუქტიულობას ნაკლებად უკავშირდება.

ადგილობრივი ექსპორტის მოცულობა 641 მილიონი დოლარი იყო და ამ თანხაში ყველაზე დიდი წილი, 53 მილიონი, მოდიოდა ძვირფასი ლითონების მადნებსა და კონცენტრატებზე. ამავდროულად, ქართული ეკონომიკის მთავარი საექსპორტო პროდუქტებად კვლავ რჩება ღვინო (50 მლნ), სპირტიანი სასმელები (45 მლნ) და მინერალური წყლები (43 მლნ). ეს სამი პროდუქტი მთლიან ადგილობრივ ექსპორტში დაახლოებით მეოთხედს შეადგენს.

მნიშვნელოვნად გაიზარდა ასევე თხილისა და სხვა კაკლის ექსპორტი და სპილენძის მადნები, რომლის ექსპორტი გაორმაგდა წინა წელთან შედარებით. თუმცა, ღვინის ექსპორტი შემცირდა 40 პროცენტით, ხოლო ფეროშენადნობების — თითქმის განახევრდა. ეს შეიძლება აიხსნას როგორც გლობალური მოთხოვნის მერყეობით, ისე კონკრეტული ბაზრების წვდომაზე  პრობლემებით ან ფასების მერყეობით.

გეოგრაფიულ ჭრილში კვლავ რუსეთი, თურქეთი და ჩინეთი ლიდერობენ — თუმცა სამივე ქვეყანაში ექსპორტი მკვეთრად დაეცა, დაახლოებით 19 პროცენტით. მაგრამ ამ პასიურ სურათში ჩნდება ერთი განსაკუთრებული შემთხვევა — ბულგარეთი. იქ ადგილობრივი ექსპორტი თითქმის სამჯერ გაიზარდა და 45 მილიონ დოლარს მიუახლოვდა. ზრდა ძირითადად მოდის დაუმუშავებელ ოქროზე და ფეროშენადნობებზე. სავარაუდოდ, საუბარია ერთი ან რამდენიმე მსხვილწილად გადამუშავებულ პროდუქციაზე, რომელიც ბულგარეთის ინდუსტრიულ ბაზარზე მოხვდა. ასეთი ნახტომი ხშირად დამოკიდებულია კონკრეტულ ერთჯერად კონტრაქტზე ან პროექტზე და საჭიროებს დაკვირვებას — რამდენად მდგრადი იქნება ეს დინამიკა მომავალში.

საქართველოს ადგილობრივი ექსპორტის 67 პროცენტი მოდის მხოლოდ ათ ქვეყანაზე, რაც ეკონომიკურად მეტ-ნაკლებად სარისკოა. ბაზრების ასეთი კონცენტრაცია დამოკიდებულებას ქმნის კონკრეტულ რეგიონებზე — რუსეთზე, მეზობელ ქვეყნებსა და თურქეთზე, რაც გეოპოლიტიკური რყევების დროს ქვეყნის სავაჭრო პოზიციას დაუცველს ხდის.

ეს მონაცემები გვთავაზობს ორი მიმართულებით ფიქრის სივრცეს. ერთი მხრივ, ქვეყანა ინარჩუნებს პოზიციას როგორც სარფიანი რესურსების ექსპორტიორი, ღვინისა და სასმელების მწარმოებელი. მეორე მხრივ კი, ახალი დინამიკა — ბულგარეთის მიმართულებით ექსპორტის გაძლიერება, სპილენძისა და თხილის ზრდა — მიანიშნებს პოტენციალზე დივერსიფიკაციისთვის. თუმცა, თუკი ადგილობრივი ექსპორტის წილი მთლიან ექსპორტში არ იზრდება და კვლავ რეექსპორტია მთავარი მატარებელი, ეს იმას ნიშნავს, რომ საქართველო მხოლოდ ლოგისტიკური ჰაბის ფუნქციით ვერ დაიწყებს ეკონომიკური მოდერნიზაციის ახალ ეტაპს. ადგილობრივი წარმოების გაძლიერება და ღირებული პროდუქციის ზრდა რჩება ერთ–ერთ მთავარ გამოწვევად, რასაც დღეს უკვე ციფრები გვკარნახობენ.