მოცვის გლობალური ბუმი და საქართველოს მზარდი საექსპორტო როლი

მსოფლიოს მოცვის ბაზარი ერთ–ერთ ყველაზე სწრაფად მზარდ აგროსექტორად იქცა. თუ ჯერ კიდევ ათი წლის წინ მოცვი შედარებით ნიშური პროდუქტი იყო, დღეს მისი წარმოება და მოხმარება მრავალ კონტინენტზე სტრატეგიულ მნიშვნელობას იძენს. ბაზრის მოცულობა 2024 წლისთვის 6 მილიარდ დოლარს აღწევს და პროგნოზების თანახმად, 2028 წლისთვის 9 მილიარდ დოლარს გადააჭარბებს (IMARC Group). ეს ტენდენცია უკავშირდება ჯანსაღი კვების ზრდას და მცირე შეფუთვებში გაყიდვადი პროდუქტების პოპულარობას.

საქართველოს კონტექსტში მოცვი ჯერ კიდევ ახალი პროდუქტია, თუმცა საექსპორტო სტატისტიკა მის პოტენციალზე მიანიშნებს. საქსტატის მიხედვით, 2020-დან 2024 წლამდე მოცვის იმპორტი საქართველოში 159 ათასი დოლარიდან 1.1 მილიონ დოლარამდე გაიზარდა, მაშინ როცა ექსპორტმა იმავე პერიოდში 3.8 მილიონიდან 28.2 მილიონ დოლარამდე მოიმატა. ეს უთითებს, რომ საქართველო დაახლოებით ხუთჯერ მეტ მოცვს აგზავნის საექსპორტოდ, ვიდრე თავად შემოაქვს. შიდა წარმოების ზუსტი მოცულობა უცნობია, თუმცა საექსპორტო მაჩვენებლების სწრაფი ზრდა მიუთითებს, რომ ქვეყანაში პლანტაციების რაოდენობა და მოსავლის მოცულობა იზრდება.

მესამე წელიწადზე მეტი გაგრძელებული ზრდის ტენდენცია განსაკუთრებით გამოკვეთილია 2022-2024 წლებში. იმპორტისა და ექსპორტის მონაცემებს შორის გამოკვეთილი დისბალანსი ასახავს ქვეყნის პოზიციონირებას როგორც ექსპორტზე ორიენტირებული მწარმოებლის. ექსპორტის სტატისტიკა არის HS კატეგორიდან „ახალი შტოში, მოცვი და Vaccinium გვარის სხვა კენკრა“, თუმცა მოცვი ამ ჯგუფში მთავარი პროდუქტია.

ექსპორტის მთავარი მიმართულება რუსეთია, რომელიც 2023 წელს მთლიანი მოცვის ექსპორტის დაახლოებით 86%-ს შეადგენდა ტონაჟით. თუმცა, ბოლო წლებში დივერსიფიკაციის ნიშნებიც ჩანს: საქართველოდან მოცვი გადის პოლონეთში, არაბთა გაერთიანებულ საამიროებში, ყატარში, ქუვეითში და საუდის არაბეთშიც. ეს გაფართოება მიუთითებს, რომ ქართული პროდუქტი თანდათან ინერგება მაღალი მოთხოვნის მქონე გლობალურ ბაზრებში. იმპორტის მიმართულებით კი საქართველომ ბოლო წლებში მოცვი ძირითადად ნიდერლანდებიდან, ესპანეთიდან და თურქეთიდან შემოიტანა,  რაც მიუთითებს იმაზე, რომ მოთხოვნა შიდა ბაზარზე სეზონურად არსებობს და შესაძლოა ადგილობრივი წარმოებით ყოველთვის არ იფარებოდეს.

მოცვის პლანტაციები აქტიურად ფართოვდება აჭარაში, სამეგრელოში და იმერეთში, და ადგილობრივი კომპანიონური პროექტები, საერთაშორისო ინვესტიციები და საექსპორტო ხელშეკრულებები ქმნიან პირობებს, რომ საქართველო მოცვის გლობალურ ბაზარში ნიშას იკავებდეს. თუმცა, იმისთვის, რომ ქვეყანამ შეინარჩუნოს კონკურენტუნარიანობა, საჭიროა სისტემური მიდგომა ინფრასტრუქტურაზე, ლოჯისტიკაზე და ხარისხის სერტიფიცირებაზე, რაც კრიტიკულია განსაკუთრებით ევროკავშირის და GCC ქვეყნების ბაზრებზე პროდუქტის გრძელვადიანი შესანარჩუნებლად.