მარცვლეულით გაჯერებული თუ მხოლოდ იმპორტზე დამოკიდებული? როგორ ვითარდება მარცვლეულის წარმოება საქართველოში

საქართველოში მარცვლეულის წარმოება 2024 წელს წინა წელთან შედარებით გაიზარდა. კერძოდ, ხორბლის წარმოება მცირედით — 1%-ით, სიმინდმა კი 17%-იანი მატება აჩვენა და 223 ათას ტონას გადააჭარბა. ქერის შემთხვევაში პირიქით მოხდა — წარმოება 8.5%-ით შემცირდა (წყარო: საქსტატი). თუმცა ეს ციფრები მხოლოდ ზედაპირულია. თუ დავაკვირდებით, სექტორის გრძელვადიან პერსპექტივას, გამოდის, რომ ცვლილებები ან ძალიან ნელია ან მხოლოდ მოკლევადიან ფაქტორებზეა დამოკიდებული. 

ბოლო წლების მონაცემებს თუ გადავხედავთ, სიმინდი უკვე რამდენიმე წელია ლიდერია როგორც წარმოებით, ისე ნათესი ფართობით — 2024 წელს მისთვის გამოყოფილი ფართობი 71 ათას ჰექტარს გადააჭარბა. შედარებისთვის, ხორბლის ნათესი ფართობი მხოლოდ 54 ათას ჰექტარია, რაც შიდა მოხმარებასაც ვერ ფარავს. სწორედ ამ პროპორციით აიხსნება ის, რომ საქართველო დღესაც ძლიერ დამოკიდებულია ხორბლის იმპორტზე, ძირითადად რუსეთიდან. ეს დამოკიდებულება გრძელვადიანად არც ეკონომიკურადაა მომგებიანი და არც პოლიტიკურად სტაბილური.

წარმოების ზრდის მთავარი ფაქტორი ბოლო წლებში არ არის ფართობის მატება — ნათესი ფართობები, პირიქით, მცირდება. 2024 წელს ერთწლიანი კულტურებისთვის გამოყოფილი მიწა 4%-ით ნაკლები იყო წინა წელზე. რაც გაიზარდა, ეს მოსავლიანობაა — მაგალითად, სიმინდზე საშუალო მოსავალი 3.1 ტონა/ჰექტარია, ხორბალზე კი 2.8. თუმცა ეს რიცხვები ჯერ კიდევ ჩამოუვარდება ევროპულ სტანდარტებს, სადაც იგივე კულტურებზე 6-დან 8 ტონამდე შედეგია მიღწეული. შესაბამისად, არსებული გაუმჯობესება ტექნოლოგიის ან ამინდის დამსახურებაა, მაგრამ სისტემური ეფექტიანობა კვლავ დაბალია.

გლობალური ტენდენციებიც საგულისხმოა. კლიმატის ცვლილებამ, ომებმა და სავაჭრო კონფლიქტებმა მარცვლეულის ბაზარი ბოლო წლებში არაერთხელ შეარყია. 2022 წლის ხორბლის კრიზისმა საქართველოს მკაფიოდ აჩვენა, რამდენად დაუცველი შეიძლება იყოს ქვეყანა მხოლოდ იმპორტზე დამოკიდებულების პირობებში. ამ ფონზე, ადგილობრივი წარმოების მნიშვნელობა სულ უფრო იზრდება — განსაკუთრებით მაშინ, როცა რეგიონში მიწოდების გარანტიები მუდმივად რისკის ქვეშ დგას.

თუმცა ეს არ ნიშნავს, რომ საქართველოში ხორბლის მასობრივი წარმოება აუცილებლად მომგებიანი იქნებოდა. ადგილობრივი პროდუქტი ხშირად უფრო ძვირი ჯდება, ვიდრე იმპორტირებული, ამიტომ მხოლოდ სახელმწიფო სუბსიდიებით ვერ გადაიჭრება პრობლემა. გამოსავალი არის მიზნობრივი და ეფექტიანი მიდგომა: სად აქვს აზრი წარმოების ზრდას? რა ტექნოლოგიებით? და რა მხარდაჭერაა საჭირო ფერმერებისთვის?

და მაინც — არის თუ არა მარცვლეულის წარმოება მნიშვნელოვანი საქართველოსთვის? დიახ, და არა მხოლოდ ეკონომიკურად. ეს არის სურსათზე სტაბილური წვდომის, რეგიონული განვითარების და ზოგად სტრატეგიული უსაფრთხოების საკითხიც. თუმცა იმისთვის, რომ მარცვლეულის ზრდა იყოს მდგრადი და რეალური, საჭიროა არა მხოლოდ მეტი ტონა, არამედ უფრო გრძელვადიანი ხედვა: ნაკლებად მოწყვლადი მიწოდება, უკეთესი მოსავლიანობა და სწორად გამოყენებული რესურსი. დღეს კი ვდგავართ იმ ეტაპზე, როცა დროა, გადავიდეთ შემთხვევითი ზრდიდან მიზნობრივ განვითარებაზე.