თურქეთის პოლიტიკური კრიზისი და ლირის ისტორიული გაუფასურება

თურქეთი დღეს, შესაძლოა, ერთ–ერთი ყველაზე მწვავე პოლიტიკური და ეკონომიკური გამოწვევის წინაშე დგას. პრეზიდენტ რეჯეფ თაიფ ერდოღანის მთავარი პოლიტიკური კონკურენტის, სტამბოლის მერის ექრემ იმამოღლუს დაკავებას მწვავე საპროტესტო აქციები მოჰყვა, რამაც ქვეყანაში სიტუაცია კიდევ უფრო გაართულა. BBC-ის ცნობით, იმამოღლუს დაკავების შემდეგ დაკავებულია კიდევ დაახლოებით 100 პოლიტიკოსი, ბიზნესმენი და მედიის წარმომადგენელი, რაც ცხადყოფს, რომ თურქეთი პოლიტიკურ კრიზისში ღრმად შედის.

პოლიტიკური დაძაბულობის ზრდამ და დემონსტრაციების საპასუხო ძალისმიერ დაშლამ, რაც პოლიციამ წიწაკის სპრეის გამოყენებით განახორციელა, კიდევ უფრო გააძლიერა ნეგატიური მოლოდინი ქვეყნის ეკონომიკაში. ეს პროცესები უმწვავესად აისახა თურქეთის ეროვნულ ვალუტაზე – ლირა გუშინ რეკორდულად გაუფასურდა დოლართან მიმართებით და პირველად მიაღწია 41,000-იან ნიშნულს. დღეს ლირამ მცირედად შეძლო გამყარება, თუმცა სიტუაცია მაინც უკიდურესად არასტაბილურია – ამჟამად 1 დოლარის ღირებულება დაახლოებით 38 ლირას შეადგენს.

ლირის მკვეთრი გაუფასურება პირდაპირ აისახა ქვეყნის საფონდო ბაზარზე. თურქეთის მთავარი, საბაზისო ინდექსი „Bist 100“ ერთ დღეში თითქმის 9%-ით დაეცა, რაც თურქულ ეკონომიკაში მზარდ შიშსა და გაურკვევლობას ადასტურებს. ამჟამინდელი მონაცემებით, ინდექსში ერთ აქციაზე ფასმა 9,860 ლირას მიაღწია, რაც ამ ბაზრის ინვესტორებისთვის შემაშფოთებელი სიგნალია.

პოლიტიკური და ეკონომიკური კრიზისი, ბუნებრივია, მეზობელ ქვეყნებსაც ეხება, განსაკუთრებით – საქართველოს. თურქეთი საქართველოს უმნიშვნელოვანესი სავაჭრო პარტნიორია და ორ ქვეყანას შორის ეკონომიკური ურთიერთობები ღრმა და მრავალფეროვანია. მიმდინარე წლის იანვარ–თებერვალში ქვეყნებს შორის სავაჭრო ბრუნვამ 384 მილიონ აშშ დოლარს გადააჭარბა, თუმცა აშკარაა, რომ ვაჭრობის სტრუქტურა საქართველოსთვის ნაკლებად ხელსაყრელია, რადგან ჩვენ გაცილებით მეტს ვყიდულობთ, ვიდრე ვყიდით. მაგალითად, თურქეთიდან იმპორტმა ამ ორ თვეში 337.9 მილიონი დოლარი შეადგინა, ხოლო ქართული პროდუქციის ექსპორტმა მხოლოდ 40.5 მილიონ დოლარს მიაღწია.

განსაკუთრებით საგულისხმოა, რომ საქართველოს თურქეთთან სავაჭრო ურთიერთობები წლიურად უარესდება: 2024 წელთან შედარებით ექსპორტი თითქმის 25%-ით, ხოლო იმპორტი 17%-ით შემცირდა, რაც მეტყველებს იმაზე, რომ თურქეთის ეკონომიკური პრობლემები უკვე პირდაპირ აისახება საქართველოზეც.

საინტერესო ტენდენცია ფიქსირდება ფულად გზავნილებშიც – თურქეთიდან საქართველოში თანხების გადმორიცხვები გაიზარდა, რაც სავარაუდოდ, თურქეთში მცხოვრები საქართველოს მოქალაქეების გაზრდილი აქტივობის ან ლირის გაუფასურების ფონზე უცხოურ ვალუტაში შემოსავლების შენარჩუნების სურვილს უკავშირდება. გადმორიცხვებმა მიმდინარე წელს 15.7 მილიონ დოლარს გადააჭარბა, რაც წინა წელთან შედარებით თითქმის 7%-იანი ზრდაა. თუმცა საქართველოდან თურქეთში გაგზავნილი თანხები მცირდება, რაც ასევე მეტყველებს, რომ ეკონომიკური კავშირების ერთ–ერთ მნიშვნელოვანი მიმართულებაც შესუსტებულია.

კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ეკონომიკური ინდიკატორი ტურიზმია. თურქეთიდან საქართველოში ჩამოსული ვიზიტორების რაოდენობა ბოლო წლებში შემცირდა, რაც უარყოფითად აისახება საქართველოს ტურიზმის სექტორზეც. 2024 წელს თურქეთიდან ჩამოსული ტურისტების რიცხვი წინა წელთან შედარებით 4.3%-ით შემცირდა და 1 336 834 ვიზიტორი შეადგინა. ამავე დროს, საქართველოდან თურქეთში მოგზაურების რიცხვიც შემცირდა – 2024 წელს ეს მაჩვენებელი მხოლოდ 72 600 ადამიანი იყო, რაც წინა წლის მონაცემებზე (84 100) მნიშვნელოვნად ნაკლებია.

თურქეთში მიმდინარე კრიზისმა, რომლის მთავარი მიზეზიც პოლიტიკური დაპირისპირებაა, უკვე ნათლად გამოაჩინა, თუ როგორ შეიძლება მეზობელ ქვეყანაში განვითარებულმა მოვლენებმა საქართველოს ეკონომიკაზეც მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინოს. საქართველოს მთავრობა, სავარაუდოდ, ახლა იძულებული იქნება აქტიურად დაიწყოს ალტერნატიული სავაჭრო პარტნიორების ძიება და საკუთარი ეკონომიკის დივერსიფიცირებაზე ზრუნვა, რათა თურქეთის არასტაბილურობამ ეკონომიკური ზიანი მაქსიმალურად შეამციროს. თუმცა, მიუხედავად რისკებისა, თურქეთი ჯერ კიდევ საქართველოს ერთ–ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი სავაჭრო პარტნიორად რჩება, რაც იმას ნიშნავს, რომ ქართულ მხარეს ახლო მომავალში დამატებითი გამოწვევების წინაშე მოუწევს მყისიერი რეაგირება, რათა ქვეყნის ეკონომიკური სტაბილურობა და სასიცოცხლო ინტერესები დაცული იყოს.