თურქეთი–საქართველოს ეკონომიკური ალიანსი: სტრუქტურული ცვლილებები და ახალი ტენდენციები

უკვე თითქმის სამი ათეული წელია, თურქეთი საქართველოს ერთ–ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან ეკონომიკურ პარტნიორად რჩება. ამასთან, დამოუკიდებლობის შემდგომ, ორ ქვეყანას შორის ეკონომიკური კავშირების მასშტაბები და სტრუქტურა მნიშვნელოვნად შეიცვალა, თუმცა ურთიერთობათა გაღრმავების პარალელურად გამოიკვეთა ახალი გამოწვევები და ტენდენციებიც, რომელთაც სტრატეგიული წონის შეცვლა შეეძლოთ.

პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების (FDI) დინამიკა თურქეთისგან სათავეებს 1990-იანი წლებიდან იღებს, თუმცა ინვესტიციური პიკი 2017 წელს დაფიქსირდა, როცა თურქული კაპიტალის 256 მილიონი დოლარი ჩაიდო საქართველოს ეკონომიკაში. ამის შემდეგ ტრაექტორია არათანაბარი იყო და 2024 წელს ინვესტიციებმა მხოლოდ 93.2 მილიონ დოლარს მიაღწია, რაც 2017 წლის მაჩვენებლის მესამედზე ნაკლებია. ბოლო 5 წელი შედარებით სტაბილური, მაგრამ დაბალი დონის ინვესტიციებით ხასიათდება, მიმდინარე წლის პირველ კვარტალში კი შემოდინება გასულ წელთან შედარებითაც შემცირებულია. ამავდროულად, თურქეთი ინვესტორთა ჩამონათვალში მხოლოდ მესამე პოზიციაზეა, რაც მის ინვესტიციურ წონაზე რეგიონის სხვა მოთამაშეების კონკურენციის ზრდას ადასტურებს.

ფულადი გზავნილების მხრივაც, თურქეთიდან საქართველოში შემოდინება 2024 წელს წინა წელთან შედარებით შემცირებულია, თუმცა მიმდინარე წელს მატების ნიშნები ჩანს: მხოლოდ ხუთ თვეში გადმორიცხული თანხა 42 მილიონ დოლარს აჭარბებს, რაც 6.3%-ით მეტი წინა წლის შესაბამის პერიოდთან შედარებით. თუმცა, ქვეყნებს შორის პირადი ფინანსური კავშირის მოცულობა ჯერ კიდევ მნიშვნელოვნად ჩამორჩება ისეთი ქვეყნების მაჩვენებლებს, როგორიცაა იტალია ან აშშ.

ვაჭრობის კუთხით, თურქეთი უცვლელად ლიდერია საქართველოს სავაჭრო პარტნიორებს შორის. 2024 წელს ორმხრივმა ბრუნვამ 3.2 მილიარდ დოლარს გადააჭარბა და მთლიანი ვაჭრობის 13.8% შეადგინა. თუმცა ბალანსი აშკარად თურქეთის სასარგებლოა: იმპორტი ექსპორტს მკვეთრად აღემატება, განსაკუთრებით მედიკამენტების, ნავთობის, შავი ლითონის კონსტრუქციებისა და ავტომობილების მიმართულებით. ექსპორტის ზრდის მიუხედავად, ქართული პროდუქციის უმრავლესობა ფეროშენადნობებსა და ტექსტილის ნაწარმზე მოდის, ხოლო მიმდინარე წელს ორივე მიმართულებით კლება დაფიქსირდა, რაც მაკროეკონომიკურ გამოწვევებს ასახავს. იანვარ–მაისის შედეგებით, საერთო სავაჭრო ბრუნვა 4%-ითაა შემცირებული, ექსპორტი – 22%-ით, ხოლო იმპორტი 1%-ით დაიკლო.

ტურიზმიც — რომელიც ორმხრივი ურთიერთობების სტრატეგიულ ჭრილში განიხილება — ახალი ეტაპის წინაშეა. პანდემიის შემდგომ ვიზიტების რიცხვი იზრდებოდა, თუმცა 2024 წლიდან კლების ტრენდი იწყება, ხოლო მიმდინარე წელს, ექვს თვეში, თურქეთიდან ვიზიტორთა ნაკადი გასული წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით უკვე 14.5%-ით არის შემცირებული.

ყველა ეს მონაცემი ერთიან სურათს ქმნის: თურქეთი საქართველოსთვის კვლავაც რჩება უმნიშვნელოვანეს ეკონომიკურ პარტნიორად თითქმის ყველა სფეროში — ინვესტიციებში, ვაჭრობაში, ფულად გზავნილებსა და ტურიზმში. თუმცა ახალ გეოეკონომიკურ რეალობაში აშკარაა, რომ ურთიერთობის ძველი დინამიკა იცვლება. თურქული კაპიტალის და ბიზნესის მოზიდვის ტემპი შენელებულია, პროდუქციის ექსპორტი–მიმოქცევა ნელი ზრდით ან შემცირებით ხასიათდება, იმპორტი კვლავ დომინანტური რჩება, ხოლო ტურისტული ნაკადები შემცირებულია. ეს ყველაფერი მიუთითებს, რომ საქართველოს ეკონომიკამ უნდა დაიწყოს მეტი დივერსიფიკაცია, მეტი ინოვაციური სეგმენტების განვითარება და ორმხრივ თანამშრომლობაში სტრატეგიული ინტერესების გადახედვა, რათა ინარჩუნებდეს თურქეთთან პარტნიორობის სარგებელს და შეამციროს ეკონომიკური რისკები მომდევნო წლებში