თბილისის საცობების ეკონომიკა: რა ღირს დაკარგული დრო და როგორ ვაფასებთ ზარალს?

თბილისში საცობები მხოლოდ სატრანსპორტო პრობლემა აღარ არის – ეს უკვე ქალაქის ეკონომიკური ცხოვრების ერთ–ერთი უმთავრესი გამოწვევაა. ბოლო წლების განმავლობაში დედაქალაქის ქუჩებში მანქანების რაოდენობა საგრძნობლად გაიზარდა და 2023 წლის ოფიციალური მონაცემების თანახმად, უკვე 600 ათასს აჭარბებს. გასული 5 წლის განმავლობაში ეს რიცხვი დაახლოებით 25%-ით გაიზარდა, მაგრამ თბილისის საგზაო ინფრასტრუქტურა, პრაქტიკულად, არ გაუმჯობესებულა. ქუჩების საერთო სიგრძე და გამტარუნარიანობა იგივე დარჩა, რაც ავტომატურად ნიშნავს, რომ ქალაქი ყოველდღიურად უფრო და უფრო მეტად იხრჩობა საცობებში.

საცობების პრობლემის ზრდას რამდენიმე ფაქტორი განაპირობებს. ერთ–ერთი მთავარი მიზეზი სწორედ ისაა, რომ მოსახლეობის ყოველდღიური გადაადგილებისთვის საზოგადოებრივი ტრანსპორტის ინფრასტრუქტურა ვერ პასუხობს არსებულ მოთხოვნას. მეტროს ქსელი ბოლო 20 წლის განმავლობაში არსებითად არ შეცვლილა – დღეს თბილისში სულ 23 სადგურია, მაშინ როდესაც მოსახლეობის რაოდენობა ამ პერიოდის განმავლობაში 15-20%-ით გაიზარდა. მუნიციპალური ავტობუსების რაოდენობამ კი, მართალია, ბოლო წლებში ზრდა განიცადა, მაგრამ ისევ არ ჰყოფნის მოთხოვნის სრულად დასაკმაყოფილებლად. ამას ემატება სატრანსპორტო პოლიტიკის სისუსტე – ურბანული დაგეგმარების პროცესში კომერციული და საცხოვრებელი ზონები ხშირად ისე ვითარდება, რომ სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურის შესაძლებლობებს მნიშვნელოვნად აღემატება.

ამ ყველაფრის შედეგია, რომ დღეს თბილისელი მძღოლი, საშუალოდ, ყოველდღიურად 1-1.5 საათს კარგავს საცობებში, რაც კვირაში 7-10, ხოლო წელიწადში საშუალოდ 350-500 საათს აღწევს. ეს ერთი შეხედვით უბრალოდ „დაკარგული დროა“, თუმცა რეალურად – დიდი ეკონომიკური ზარალია.

თუ ამ მონაცემებს გავამრავლებთ თბილისში რეგისტრირებული ავტომობილების რაოდენობაზე, ვნახავთ, რომ წელიწადში მთლიანად ქალაქში საცობების გამო დაახლოებით 200 მილიონი საათი იკარგება. ეკონომიკურ შეფასებას თუ გავაკეთებთ და საათობრივ ხელფასად საშუალოდ 12-14 ლარს მივიღებთ, გამოვა, რომ ჯამურად თბილისი ყოველწლიურად 2.4-2.8 მილიარდი ლარის სამუშაო დროის პოტენციალს კარგავს. ეს თანხა თითქმის ორჯერ აღემატება თბილისის მუნიციპალურ ბიუჯეტს, რომელიც 2024 წლისთვის 1.6 მილიარდ ლარამდეა განსაზღვრული.

დროის გარდა, სხვა მნიშვნელოვანი ხარჯებიც არსებობს, მათ შორის საწვავის დანახარჯი, რომელიც საცობების გამო დაახლოებით 20-25%-ით იზრდება. ეს დამატებით 250-300 მილიონ ლარს უდრის, რაც უკვე პირდაპირი, მოქალაქეთა ჯიბიდან გაღებული ხარჯია. ამ ხარჯებს ემატება ავტომობილების სწრაფი ცვეთა, რაც კიდევ უფრო ართულებს ფინანსურ შეფასებას. მაგალითად, მუდმივი გაჩერება–დაძვრის რეჟიმი ძრავებისა და სამუხრუჭე სისტემების სწრაფ ამორტიზაციას იწვევს, რაც საშუალოდ დამატებით ათობით მილიონი ლარის ხარჯს უტოვებს თბილისელ ავტომფლობელებს.

საცობების პრობლემის კიდევ ერთი მძიმე ასპექტი ჯანდაცვის ხარჯებია, რომლებიც ჰაერის დაბინძურებას უკავშირდება. World Health Organization-ის მონაცემებით, ჰაერის დაბინძურების შედეგად საქართველოში ყოველწლიურად 3,000-მდე ადამიანი იღუპება ნაადრევად, მათ შორის თბილისში დიდი წილი სწორედ ტრანსპორტის მიერ წარმოქმნილ გამონაბოლქვზე მოდის. ჯანდაცვის ხარჯები, დაკარგული სამუშაო დღეები და მკურნალობის ხარჯები ქალაქისთვის დამატებით კიდევ მრავალმილიონიან ზარალს ქმნის, თუმცა ამის ზუსტი გამოთვლა გაცილებით რთულია.

მიუხედავად ასეთი დეტალური ანალიზისა, უნდა აღვნიშნოთ, რომ ყველა ზემოთ მოყვანილი რიცხვი გარკვეულ დაშვებებს ეფუძნება და ზუსტი გამოთვლა რთულია. მაგალითად, ყველა საცობში დაკარგული საათი ავტომატურად სამუშაო საათი არ არის, ასევე რთულია განვსაზღვროთ, რამდენად ზუსტად ასახავს თბილისისთვის საშუალო საათობრივი ხელფასი მთლიან სურათს. მიუხედავად ამისა, არსებული შეფასებები მაინც საკმაოდ კარგი ინდიკატორია, რადგან კარგად წარმოაჩენს პრობლემის მასშტაბურობასა და სიმწვავეს.

ამ ფონზე, ქალაქისთვის კრიტიკულად მნიშვნელოვანია სატრანსპორტო სისტემის გაუმჯობესება. გამოსავალს წარმოადგენს საზოგადოებრივი ტრანსპორტის აქტიური განვითარება, განსაკუთრებით მეტროს ქსელის გაფართოება და ავტობუსების რაოდენობის საგრძნობი ზრდა. ასევე მნიშვნელოვანია სატრანსპორტო პოლიტიკის გადახედვა და ურბანული დაგეგმარების პროცესში სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურის უპირატესი გათვალისწინება.