ვის ეკუთვნის მთვარე? – კოსმოსური შეჯიბრი და ბუნდოვანი წესები სივრცეში, სადაც ჯერ არავინ ცხოვრობს

2025 წელს მთვარისადმი ინტერესი მკვეთრად გაზრდილია. NASA, ჩინეთი და არაერთი კერძო კომპანია უკვე სახავენ სერიოზულ მისწრაფებებს მთვარეზე — საუბარია არა მხოლოდ კვლევაზე, არამედ ინფრასტრუქტურის შექმნასა და პოტენციურ რესურსებზე წვდომაზე. მიუხედავად იმისა, რომ დღემდე მთვარეზე მუდმივი ბაზეზი არ არსებობს, ქვეყნებსა და კომპანიებს შორის უკვე მიმდინარეობს დისკუსია: ვინ შეძლებს მთვარის რესურსებზე წვდომას და რა წესებით?

მთვარისადმი ინტერესი პირდაპირ უკავშირდება იქ აღმოჩენილ წყალს, რომლის მეშვეობით შესაძლებელია წყალბადისა და ჟანგბადის მიღება — ეს კი კოსმოსური საწვავისა და გრძელვადიანი მისიების განხორციელებისთვის კრიტიკულია. შედეგად, მთვარე შესაძლოა გახდეს ბაზა სადგურების ან თუნდაც მომავლის ეკონომიკური აქტივობისთვის.

თუმცა ჩნდება ლოგიკური კითხვა — როდესაც რეალურად ჯერ არავის მიუღწევია ამ ინფრასტრუქტურისთვის, რამდენად სწორია საუბარი საკუთრებაზე? ერთი შეხედვით, ეს დისკუსია ნაადრევი ჩანს. მაგრამ პრაქტიკაში, სწორედ ასეთი პერიოდი — რეალურ წვდომამდე — არის ხოლმე გადამწყვეტი მომავალი წესების ჩამოსაყალიბებლად. ვინც დღეს განსაზღვრავს ჩარჩოებს, ხვალ მეტად იქნება მზად მათით სარგებლობისთვის.

1967 წლის Outer Space Treaty ამბობს, რომ მთვარე არ შეიძლება გახდეს რომელიმე ქვეყნის საკუთრება და კოსმოსი უნდა დარჩეს საერთო სივრცედ. მაგრამ ამ შეთანხმებას არ აქვს მკაფიო მექანიზმები, როგორ მოხდეს რესურსების გამოყენება ან კომერციული საქმიანობის კონტროლი. შედეგად, აშშ-ს, ლუქსემბურგის და არაბეთის გაერთიანებული საამიროების კანონები უკვე ქმნიან საფუძველს, რომლის მიხედვით კერძო კომპანიებს შეუძლიათ მოიპოვონ კოსმოსური რესურსები და გამოიყენონ ეკონომიკური სარგებლისთვის.
ამ პარალელურად იქმნება ახალი შეთანხმებები, როგორიცაა „Artemis Accords“, რომელიც ითვალისწინებს კოორდინირებულ წესებს მთვარეზე აქტივობებისთვის. თუმცა ამ ინიციატივებში არ მონაწილეობს ყველა ქვეყანა, მაგალითად ჩინეთი და რუსეთი დისტანცირდებიან, რაც ზრდის განსხვავებული სტანდარტების დამკვიდრების რისკს.
მიუხედავად იმისა, რომ ფაქტობრივი წვდომა მთვარეზე ჯერ არ გვაქვს, სწორედ ახლა მიმდინარეობს მისი გეოპოლიტიკური და სამართლებრივი „დასახვა“. დისკუსია ამ ეტაპზე არა მხოლოდ შესაბამისია, არამედ აუცილებელია — რადგან წესები, რომლებიც დღეს იწერება, ხვალ განსაზღვრავს იმას, ვის და როგორ შეეძლება სარგებლის მიღება ამ სივრციდან.