განათლების ექსპორტი – შეუძლიათ თუ არა ქართულ უნივერსიტეტებს სტუდენტების მოზიდვა რეგიონიდან?

განათლების ექსპორტი ანუ უცხოელი სტუდენტების მოზიდვა ადგილობრივ უმაღლეს სასწავლებლებში, გლობალურად ერთ-ერთი მზარდი ეკონომიკური სექტორია. მისი სარგებელი აერთიანებს განათლების, ტურიზმის, უძრავი ქონების და მომსახურების ინდუსტრიებს და პირდაპირი პროდუქტივობით, ხშირად აღემატება ტრადიციულ ექსპორტს. საქართველო ამ ტენდენციის ნაწილი უკვე გახდა, თუმცა დიდი განსხვავებაა ქვეყნის პოტენციალსა და სისტემური ჩარჩოს შესაძლებლობებს შორის.

საქართველოს გარკვეული უპირატესობები თვალსაჩინოა. პირველი – სტრატეგიული გეოგრაფიული მდებარეობა. ქვეყანა მდებარეობს აზიისა და ევროპის გზაჯვარედინზე, რაც კომფორტული წვდომის საშუალებას აძლევს როგორც აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნებს, ისე ცენტრალურ აზიასა და ახლო აღმოსავლეთს. მეორე – დაბალი სწავლის საფასური. ქართული უნივერსიტეტების სწავლის ღირებულება (მაგ. სამედიცინოში $5000-6000 წელიწადში) მნიშვნელოვნად დაბალია დასავლურ ან თურქულ ალტერნატივებთან შედარებით. მესამე – სწავლების ინგლისურენოვანი პროგრამები, რომლებიც მუდმივად ფართოვდება და ხელმისაწვდომია როგორც საბაკალავრო, ისე სამაგისტრო დონეზე.

ასევე, შედარებით მარტივი ვიზისა და ბინადრობის რეჟიმი, მრავალ ქვეყანაში უვიზო რეჟიმი და დაბალი ცხოვრების ღირებულება აყალიბებს საქართველოს, როგორც ხელმისაწვდომი ხარისხის განათლების მიმწოდებელს. სტუდენტები ინდოეთიდან, ირანიდან, აზერბაიჯანიდან და ნიგერიიდან უკვე წარმოადგენენ მნიშვნელოვანი მოცულობის ჯგუფებს. გრძელვადიან პერსპექტივაში, ეს ზრდის უნივერსიტეტების ფინანსურ მდგრადობას, მხარს უჭერს დივერსიფიცირებულ შემოსავლის წყაროს და ქმნის მრავალმხრივ ეკონომიკურ ეფექტს ადგილობრივ ბიზნესზე.

თუმცა, ამ პროცესს თან ახლავს მნიშვნელოვანი დასაყოვნებელი ფაქტორები. ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევა არის სისტემური ხარისხის კონტროლის სუსტი მექანიზმები. როდესაც ძირითადი მიზანი ხდება უცხოელი სტუდენტების რაოდენობის გაზრდა და არა პროგრამების ხარისხის გაუმჯობესება, ჩნდება რისკი ქვეყნის საგანმანათლებლო იმიჯის დაზიანებისა. 

გარდა ამისა, საქართველო ჯერ კიდევ ვერ სთავაზობს უცხოელ სტუდენტებს განვითარებულ აკადემიურ და სოციალური გარემოს – არ არსებობს ეროვნული სტანდარტებით გათვალისწინებული საერთო საცხოვრებლები, სტუდენტური მენტორობა სუსტად არის განვითარებული, ხოლო სხვადასხვა უნივერსიტეტებში ინფორმაციის ასახვა განსხვავებულად ხდება, რაც მომხმარებლის გამოცდილებას აუარესებს. ხშირად უნივერსიტეტებს არ გააჩნიათ კვლევაზე ორიენტირებული სტრუქტურები, რაც გამორიცხავს სამაგისტრო და სადოქტორო პროგრამებში ძლიერი სტუდენტების მოზიდვას – განსხვავებით, მაგალითად, უნგრეთისა და ლატვიისგან, რომლებიც აქტიურად ავითარებენ ინგლისურენოვან კვლევით პროგრამებს.

სხვა პრობლემაა ქვეყნის პოზიციონირება გლობალურ განათლების რუკაზე – საქართველოს არც ხარისხის დამადასტურებელი საერთაშორისო რეიტინგები გააჩნია საკმარისი ოდენობით და არც სტრატეგიული პარტნიორობა წამყვან უნივერსიტეტებთან. შედეგად, სტუდენტების არჩევანი ხშირად მხოლოდ ფასზე და ვიზის სიმარტივეზეა დაფუძნებული და არა განათლების აკადემიურ მახასიათებლებზე.

ამ ყველაფრის მიუხედავად, საქართველოს აქვს შესაძლებლობა განათლების ექსპორტის სტრატეგიული განვითარების. თუმცა ამისთვის საჭიროა სისტემური რეფორმები, ხარისხის მკაცრი სტანდარტები, საერთაშორისო პარტნიორობა და სტუდენტებისთვის მართულად და მარტივად აღქმადი გარემო. ქვეყანა დგას არჩევნის წინაშე – დარჩეს სეგმენტურ ბაზრად, რომელიც მხოლოდ რამდენიმე ქვეყანას ემსახურება, თუ გახდეს რეგიონული განათლების ჰაბი, სადაც არა მხოლოდ იაფია სწავლა, არამედ ხარისხიც მდგრადია.