Gen Z-ის უძრავი ქონების კრიზისი განვითარებულ ქვეყნებში: ბინის ფლობის როგორი შანსი აქვს ახალ თაობას 

მსოფლიოს განვითარებულ ქვეყნებში — ტორონტოდან სეულამდე — Gen Z სულ უფრო ნაკლებად ახერხებს უძრავი ქონების ფლობას. ბოლო ათწლეულში სახლზე ფლობის შანსი ახალგაზრდებისთვის მკვეთრად შემცირდა, რაც გლობალურ ურბანულ ტრენდად იქცა. მაშინ, როცა მათი მშობლები საშუალო ასაკში უკვე მყარი მფლობელები იყვნენ, ახალ თაობას ხშირად არც საწყისი კაპიტალი, არც საკმარისი შემოსავალი და არც სტაბილური სამუშაო გარემო არ გააჩნია, რომ საცხოვრებლის შეძენაზე იფიქროს.

OECD-ის მონაცემებით, განვითარებულ ქვეყნებში უძრავი ქონების ფასები გაიზარდა გაცილებით სწრაფად, ვიდრე მოსახლეობის შემოსავლები. მაგალითად, დიდ ბრიტანეთში 2024 წლისთვის ბინის საშუალო ფასი 9-ჯერ აღემატება წლიურ შემოსავალს, მაშინ როცა 1990-იან წლებში ეს თანაფარდობა 3-დან 4-მდე მერყეობდა. ავსტრალიაში, კანადასა და ახალი ზელანდიაში მსგავსი დისბალანსია. სეულში კი, სადაც საკუთრების კულტურა ძლიერია, Gen Z-ის მხოლოდ 2.5%-მა შეძლო დამოუკიდებლად ბინის შეძენა (KB Financial Group, 2024).

გლობალურად ხშირია ილუზია, რომ ახალგაზრდების ბინის არმფლობა ცხოვრების სტილის არჩევანია — უფრო მოქნილობა, მოგზაურობა, ქირით ცხოვრება. თუმცა კვლევები აჩვენებს, რომ ეს ხშირად იძულებითი არჩევანია, რომელიც მაღალი ფასებისა და სესხზე ხელმისაწვდომობის სირთულით არის განპირობებული. აშშ–ში 2023 წელს ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ Gen Z-ის 87% კვლავ სახლის მფლობელობაზე ოცნებობს, თუმცა რეალურად მხოლოდ 14%-მა გადადგა ამ მიმართულებით პირველი ნაბიჯი (Zillow Group).

საქართველოს შემთხვევაში საკუთრების წილი ისტორიულად მაღალია, თუმცა ბოლო წლებში ისიც იცვლება. მიუხედავად იმისა, რომ ბევრი ოჯახი ბინას მემკვიდრეობით იღებს, ახალ თაობას დამოუკიდებლად შეძენის შანსი სულ უფრო უჭირს. თბილისში საცხოვრებლის ფასები ბოლო სამი წლის განმავლობაში საშუალოდ წლიურად 15-20%-ით იზრდება, იპოთეკური სესხების ხელმისაწვდომობა კი კვლავ გამოწვევად რჩება (საქსტატი, ეროვნული ბანკი).

აღსანიშნავია, რომ არაერთ ქვეყანაში ამ ტენდენციაზე რეაგირება უკვე დაწყებულია. გერმანიაში მოქმედებს მუნიციპალური ქირის პროგრამები, სადაც ახალგაზრდებს შეუძლიათ საბაზრო ფასზე იაფად იცხოვრონ. სინგაპურში სახელმწიფო აშენებს სპეციალურ ბინებს ახალგაზრდებისთვის, ხოლო ავსტრიაში ხშირია მოდელები, სადაც ახალგაზრდები თანადაფინანსებით იძენენ საკუთრებას. თუმცა ამ მოდელებსაც აქვს თავის შეზღუდვები: მოთხოვნა უფრო სწრაფად იზრდება, ვიდრე შეთავაზება.

გარდა ეკონომიკური ფაქტორებისა, ზოგიერთი მკვლევარი ამას სოციალური გავლენის კრიზისადაც აფასებს. როდესაც საკუთრება აღარ არის რაიმეს მიღწევის სიმბოლო და თაობათა შორის ქონებრივი უფსკრული იზრდება, საფრთხის ქვეშ დგება საზოგადოების სტაბილურობაც. მშობლები და შვილები სულ უფრო განსხვავებულ ცხოვრებას ეჩვევიან — ერთს ქონებრივი სტაბილურობა აქვს, მეორეს — ქირით მცხოვრების დროებითი სტატუსი.

შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ მომავალში უძრავი ქონების ფლობის იდეა ისეთ ქვეყნებში, როგორიცაა ნიდერლანდები ან დანია, უფრო ქირით ცხოვრებაზე დაფუძნებული სისტემით ჩანაცვლდეს. თუმცა ბევრ ქვეყანაში, მათ შორის საქართველოშიც, საკუთრების კულტურა ჯერ კიდევ მყარად დგას.