AI და განათლების ბაზრის ტრანსფორმაცია: როგორ ცვლის ხელოვნური ინტელექტი უნივერსიტეტების ორგანიზაციულ მოდელს საქართველოში და მსოფლიოში

2025 წელს განათლების სექტორი AI ტექნოლოგიების ერთ–ერთ ყველაზე სწრაფად მზარდ სფეროდ იქცა: მსოფლიო ბაზარი 20 მილიარდ დოლარს აჭარბებს და მოსალოდნელია, რომ 2030 წლისთვის ეს მაჩვენებელი გაორმაგდება, აშშ-ს და ევროკავშირის წამყვანი უნივერსიტეტები უკვე არა მხოლოდ იყენებენ AI-ს სწავლების პროცესში, არამედ რადიკალურად ცვლიან მათ ოპერაციულ მოდელს. AI აღარ არის მხოლოდ ლექციის ასისტენტი — ის უნივერსიტეტის ორგანიზაციული მოწყობის ნაწილი ხდება.

გლობალურად უნივერსიტეტები იწყებენ მენეჯმენტისა და აკადემიური ფუნქციების ავტომატიზაციას: როჩესტერის უნივერსიტეტმა (Rochester Institute of Technology) 2024 წელს დანერგა AI-ზე დაფუძნებული ადმინისტრაციული პლატფორმა, რომელიც აკადემიურ კალენდარს, შეფასების ციკლებს და სტუდენტური მომსახურების პროცესებს ავტომატურად მართავს. ჰარვარდის ედ–ტექ ჰაბი ქმნის პერსონალიზებულ სასწავლო ბილიკებს, რომლებიც პირდაპირ ასახავს ინდუსტრიულ მოთხოვნებზე და ცვლის ტრადიციული სასწავლო გეგმის სტატიკას. ამას მოჰყვება იმ პროფესიულ როლების ცვლილება, რასაც უნივერსიტეტები დიდი ხნის განმავლობაში მიჰყვებოდნენ: დეკანატების სტრუქტურა, IT დეპარტამენტების ფუნქცია და კვლევითი სამმართველოების მუშაობის ფორმატი იცვლება.

თუმცა ყველაზე მკვეთრი ცვლილება განათლების „ბაზრისეულ“ ნაწილშია: სტუდენტი აღარც მხოლოდ მომხმარებელია და აღარც მხოლოდ ბენეფიციარი — ის ხდება ციფრული პროფილის მქონე მონაცემთა წყარო, რომლის შედეგებსა და პროგრესზე ხდება ახალი კურსების მოდელირება. მაგალითად, ავსტრალიის რამდენიმე უნივერსიტეტში უკვე გამოიყენება AI სისტემები, რომლებიც განსაზღვრავენ, რა კურსი უნდა შეიქმნას შემდეგი სემესტრისთვის, სტუდენტთა ქცევის ანალიზზე დაყრდნობით.

AI ამგვარად ცვლის თავად უმაღლესი განათლების პროდუქტს — ის აღარ არის მხოლოდ ლექცია, გამოცდა და ქულა, არამედ ხდება გამოცდილებაზე დაფუძნებული პერსონალიზებული სისტემა. ეს კი საჭიროებს უნივერსიტეტების მიერ ფუნქციური რეფორმების გატარებას: ნელი, ბიუროკრატიული პროცესების ციფრულით ჩანაცვლებას, ახალ სპეციალისტებზე ორიენტირებას (AI ტრენერები, მონაცემთა ეთიკოსები, აკადემიური დიზაინერები), მოქნილი კურიკულუმის შექმნას და ინდუსტრიულ პარტნიორებთან უწყვეტ კავშირს.

საქართველოში ეს გარდაქმნა ჯერ საწყის ეტაპზეა. BTUAI-ის მიერ მომზადებული კვლევის მიხედვით, ქართულ უნივერსიტეტებში AI ტექნოლოგიების ინტეგრაცია დგას ბარიერების წინაშე: ინფრასტრუქტურული უთანასწორობა, ფაკულტეტის გადატვირთულობა, ციფრული წიგნიერების დეფიციტი და ფინანსური სიმცირე. თუმცა, ქართული განათლების ბაზარზე უკვე შეინიშნება ცვლილებების ნიშნები: მაგალითად, ზოგი უნივერსიტეტი იწყებს AI-ზე დაფუძნებული საკურსო მასალების გენერაციას, შეფასების ნაწილობრივ ავტომატიზაციას და საერთაშორისო პარტნიორებთან თანამშრომლობას.

მაგრამ ძირითადი პრობლემა მაინც რჩება: ორგანიზაციული მოდელი. უნივერსიტეტები საქართველოში, როგორც წესი, ჯერ კიდევ ხაზოვნად ფუნქციონირებენ — აკადემიური, ადმინისტრაციული და ტექნიკური განყოფილებები ერთმანეთთან სინქრონიზაციის გარეშე. AI-ის სრულფასოვანი ინტეგრაცია კი მოითხოვს პლატფორმულ მიდგომას, სადაც მონაცემები, სტრუქტურები და ადამიანური რესურსები ერთი ეკოსისტემის ნაწილებად განიხილება.

საერთაშორისო მაგალითები ადასტურებს: AI-ის წარმატებული დანერგვა უმაღლეს განათლებაში დამოკიდებულია არა მხოლოდ ტექნიკურ გადაწყვეტებზე, არამედ იმაზე, თუ რამდენად შეძლებს უნივერსიტეტი საკუთარი თავის ორგანიზაციულად ხელახალ ფორმირებას. მაგალითად, ფინეთში რამდენიმე უნივერსიტეტმა მთლიანად გადაასახა სტრატეგია, სადაც მიზანი აღარ არის მხოლოდ საგნის სწავლება, არამედ AI-ზე დაფუძნებული უნარების ჩამოყალიბება — მონაცემის წაკითხვის, ანალიზისა და ინტერპრეტაციის უნარი უკვე უნივერსიტეტის ცენტრშია.

საქართველოსთვის ეს ნიშნავს, რომ მხოლოდ ინდივიდუალური ინიციატივები — მაგალითად, ლექტორის მიერ AI პლატფორმის გამოყენება საკმარისი აღარ იქნება. აუცილებელია, უნივერსიტეტებმა გააზრებულად გარდაქმნან ოპერაციული არქიტექტურა, მათ შორის მენეჯმენტის, აკადემიური ხარისხის კონტროლისა და IT ინფრასტრუქტურის დონეზე. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ტექნოლოგიური შესაძლებლობები არ იქცევა სისტემურ უპირატესობად.

საბოლოოდ, AI არა მხოლოდ ცვლის უნივერსიტეტების ფუნქციებს, ითხოვს, რომ თავად უნივერსიტეტებმა გადახედონ საკუთარ იდენტობას. ისინი აღარ არიან მხოლოდ ცოდნის გადაცემის ადგილები, არამედ უნდა იქცნენ ციფრული სტრატეგიის მქონე ორგანიზაციებად, რომლებიც რეალურ დროში რეაგირებენ ცვლილებებზე. და სწორედ აქ იწყება იმ განათლების ბაზრის ახალი ეტაპი, სადაც უნივერსიტეტი, როგორც ინსტიტუტი, ფუნქციონირებს როგორც ციფრული სისტემა.

BTUAI-ის სრული კვლევა იხილეთ ბმულზე.