არაგადამდები დაავადებების ეკონომიკური ტვირთი საქართველოში: გლობალური გამოცდილების კრიტიკული შედარება და სისტემური რისკები
საქართველოში არაგადამდები დაავადებების ეკონომიკური ტვირთი დღეს არის არა მხოლოდ ჯანდაცვის სისტემის, არამედ ქვეყნის ეკონომიკური სტაბილურობისა და სოციალური კეთილდღეობის ერთ–ერთი
საქართველოში არაგადამდები დაავადებების ეკონომიკური ტვირთი დღეს არის არა მხოლოდ ჯანდაცვის სისტემის, არამედ ქვეყნის ეკონომიკური სტაბილურობისა და სოციალური კეთილდღეობის ერთ–ერთი ყველაზე მწვავე გამოწვევა. სწორედ ამას უსვამს ხაზს ნინო მიქავასა და სიმონ გაბრიჩიძის 2025 წლის აკადემიური ნაშრომი „Economic Burden and Policy Gaps in Noncommunicable Disease Management in Georgia: A Health Economics Perspective“, რომელიც აღმოჩნდა ერთ–ერთი ყველაზე კომპლექსური ანალიზი იმის შესახებ, თუ როგორ მოქმედებს NCD-ების გავრცელება საქართველოს ეკონომიკაზე, შრომით ბაზარსა და საზოგადოებრივ სტრუქტურებზე. კვლევის შედეგებით, ქვეყანაში სიკვდილიანობის 93–97% არაგადამდებ დაავადებებს უკავშირდება, განსაკუთრებით გულ–სისხლძარღვთა პათოლოგიებს, კიბოს, დიაბეტსა და ქრონიკულ სასუნთქ დაავადებებს. ამ მონაცემების ფონზე კიდევ უფრო საგანგაშოა, რომ ქვეყანა ჯანმრთელობის დაცვაზე ხარჯავს მხოლოდ მშპ–ის 2.7%-ს, მაშინ როდესაც ევროპის საშუალო მაჩვენებელი თითქმის ორჯერ მაღალია.
ავტორები ხაზს უსვამენ, რომ საქართველოს ჯანდაცვის ხარჯების ნახევარზე მეტი მოდის მოქალაქეთა ჯიბიდან, რაც ზრდის სიღარიბის რისკს, ამცირებს პრევენციულ სერვისებზე წვდომას და აიძულებს ოჯახებს სამედიცინო დახმარებისთვის თანხების მოძიებას კრიტიკული დაგვიანების ფასად. გამოკითხულთა 71%-მა პირდაპირ აღნიშნა, რომ მათი დაავადების თავიდან აცილება შესაძლებელი იყო, რომ არა ფინანსური შეზღუდვები, გრძელი მგზავრობა რეგიონებიდან და ადგილობრივ ექიმებთან უნდობლობა. ფოკუსჯგუფების მონაწილეებმა განსაკუთრებულად გამოკვეთეს ფსიქოლოგიური სტიგმა, რომელიც ხელს უშლის დროულ დიაგნოზსა და სოციალური მხარდაჭერის მოძიებას. გამოსახულია “caregivers”-ის არაღიარებული და მძიმე დატვირთვაც: 62% საერთოდ არ იღებს სახელმწიფოსგან დახმარებას, მაშინ როცა ოჯახის წევრის მოვლა ხშირად იწვევს ქალების შრომითი ბაზრიდან გამოსვლას, შემოსავლის შემცირებასა და ემოციურ გადაღლას.
გლობალური პერსპექტივიდან ჩანს, რომ საქართველოს პრობლემა გამონაკლისი არ არის, თუმცა მისი სიმწვავე აღემატება ბევრ სხვა ქვეყანას. WHO-ის მონაცემებით, NCD-ები ყოველწლიურად უჯდება მსოფლიოს დაახლოებით 47 ტრილიონ დოლარს, რაც გლობალური ეკონომიკის 5%-ის ტოლფასია. ევროპის რეგიონში ხდება 1.8 მილიონი თავიდან აცილებადი სიკვდილი, ხოლო ეკონომიკური დანაკარგი აღწევს 514.5 მილიარდ დოლარს. დაბალი და საშუალო შემოსავლიან ქვეყნებში ტვირთი კიდევ უფრო მძიმეა, რადგან პრევენციული სისტემა სუსტია, სახელმწიფო დაფინანსება — დაბალი, ხოლო მკურნალობა ძირითადად ოჯახის ეკონომიკურ მდგომარეობაზეა დამოკიდებული.
სხვა ქვეყნების გამოცდილება ხაზს უსვამს პრევენციის კრიტიკულ მნიშვნელობას. ინდოეთში, სადაც მასშტაბური სკრინინგები დაინერგა, თითოეული დახარჯული დოლარი სახელმწიფოს საშუალოდ სამ დოლარად დაუბრუნდა. კენიისა და რუანდის პროგრამებმა ცხოვრების სტილის შეცვლისა და პრევენციის გზით შეამცირა გულის დაავადებების ხარჯები 20%-ით. სამხრეთ ამერიკაში NCD-ების მაკროეკონომიკური ტვირთი 2020–2050 წლებში დაჯდება 7.3 ტრილიონ დოლარს, ხოლო GCC ქვეყნებში არაგადამდები დაავადებები ყოველწლიურად იწვევს 50 მილიარდ დოლარზე მეტ დანაკარგს, რაც ზოგიერთ ეკონომიკაში მშპ–ის 3.3%-ს უკავშირდება.
გლობალური გამოცდილების კრიტიკული გაკვეთილი იმაში მდგომარეობს, რომ პრევენცია უფრო იაფია, ვიდრე მკურნალობა. WHO-ის გათვლებით, მინიმალური პრევენციული პაკეტი ერთ სულ მოსახლეზე მხოლოდ 3–6 დოლარი ღირს, მაშინ როცა ქრონიკული პათოლოგიის მართვა წელიწადში 250–600 დოლარს მოითხოვს. ასევე, წარმატებულ ქვეყნებში caregivers აღიარებულია როგორც ეკონომიკური აქტორი, რომელსაც სჭირდება ტრენინგი, დასვენების დღეები და ფინანსური მხარდაჭერა — საქართველოს რეალობაში კი ეს სფერო თითქმის მთლიანად იგნორირებულია. ტელემედიცინა აღმოჩნდა ყველაზე სწრაფად ეფექტური ბერკეტი, რომელმაც რიგ ქვეყნებში რეგიონულ უთანასწორობას 30–40%-ით შეამცირა, მაშინ როცა საქართველოში მისი პოტენციალი მხოლოდ ნაწილობრივ გამოიყენება.
ამ ყველაფრის ფონზე აშკარაა, რომ საქართველოსთვის არაგადამდები დაავადებების მართვა მხოლოდ სამედიცინო გამოწვევა არაა; ეს არის ეკონომიკური განვითარების, სოციალური პოლიტიკისა და შრომითი ბაზრის მდგრადობის საკვანძო კომპონენტი. ჯანმრთელობაზე ინვესტიცია ხდება არა ხარჯი, არამედ მაღალი ეკონომიკური სარგებლის მქონე კაპიტალური ინვესტიცია, რომელიც ზრდის პროდუქტიულობას, ამცირებს ბიუჯეტის საგანგებო ხარჯებს და იცავს ადამიანურ კაპიტალს. ქვეყნის გრძელვადიან ინტერესებშია პრევენციული პროგრამების გაძლიერება, caregivers-ის სისტემური მხარდაჭერა, ტელემედიცინის განვითარება და რეგიონებთან დაკავშირებული უთანასწორობის შემცირება.
სტატია მომზადებულია BTUAI-ის მიერ, აკადემიური კვლევის “Economic Burden and Policy Gaps in Noncommunicable Disease Management in Georgia: A Health Economics Perspective” (Mikava N., Gabritchidze S., 2025) და სხვა საერთაშორისო წყაროების საფუძველზე.