რამდენად ხშირად ვიცვლით სმარტფონებს და რამდენად აზიანებს თითოეული გარემოს

მრავალი მომხმარებლისთვის სმარტფონის გამოცვლა უბრალოდ კომფორტთან ასოცირდება — ახალი კამერა, სწრაფი პროცესორი ან უბრალოდ მოდური დიზაინი. მაგრამ ის, რაც ყოველდღიურ გადაწყვეტილებად გვეჩვენება, სინამდვილეში მნიშვნელოვან გარემოსდაცვით ცვლადად იქცევა. ეს სტატია შეეცდება გითხრათ: რამდენი რესურსი და ენერგია იხარჯება ერთი სმარტფონის დამზადებასა და განახლებაში, რამდენ CO₂-ს წარმოქმნის ეს პროცესი და რეალურად რამდენი ხნით არის მოწყობილობა ტექნიკურად გამოსადეგი.

სმარტფონის სიცოცხლის ციკლი არ იწყება მაღაზიაში — იგი იწყება სამთო სამუშაოებით, რომლებიც მოიცავს ისეთი იშვიათი მეტალების მოპოვებას, როგორიცაა კობალტი, ლითიუმი და ტანტალი. საშუალოდ, ერთი სმარტფონის წარმოებას სჭირდება 60-ზე მეტი სხვადასხვა ელემენტის მოპოვება, ტრანსპორტირება და გადამუშავება. ამას ემატება ქარხნული ენერგია, ელექტრონიკის მონტაჟი, შეფუთვა და ტრანსპორტირება საბოლოო მომხმარებლამდე.

ეს ყველაფერი საერთო ჯამში წარმოქმნის დაახლოებით 55–95 კგ CO₂-ს ექვივალენტს ერთ ახალ სმარტფონზე — ყველაზე მაღალი მაჩვენებლები აღენიშნება მაღალი დონის, მრავალმოდულიან მოწყობილობებს (მაგალითად, iPhone Pro სერიებს ან ფლაგმან ანდროიდებს) (Apple Environmental Reports, 2023). შედარებისთვის, ერთი მგზავრი ფრენით ლონდონიდან ნიუ–იორკამდე გამოყოფს დაახლოებით 1 ტონა CO₂-ს — რაც ექვივალენტურია დაახლოებით 10 ახალი სმარტფონის წარმოების ნახშირბადული კვალს.

რაც შეეხება მოწყობილობის გამოყენების ხანგრძლივობას — აქ დინამიკა თვალსაჩინოა. კვლევები აჩვენებს, რომ განვითარებულ ქვეყნებში მომხმარებელი სმარტფონს საშუალოდ 24–30 თვეში ცვლის, მაშინ როცა მოწყობილობის ტექნიკური სიცოცხლისუნარიანობა ხშირად 5 წელზე მეტია. პრობლემის ნაწილი პროგრამული უზრუნველყოფის მხარდაჭერის შეწყვეტაა, როცა ძველ მოდელებს აღარ განახლებენ, მომხმარებელი პრაქტიკულად იძულებულია ახალზე გადავიდეს, მაშინაც კი, როცა ძველი სრულიად გამართულად მუშაობს.

მაგალითად, Samsung-ის ზოგ მოდელს 2 წლის განახლების ფანჯარა აქვს, ხოლო Apple-ის სისტემები, ჩვეულებრივ, 5 წლამდეა მხარდაჭერილი. ამას ემატება მარკეტინგული სტიმულები — ყოველი ახალი მოდელის პრეზენტაცია თან სდევს ძველის „მორალურად მოძველებას“. შედეგად, გარემოსდაცვითი კუთხით არასაჭირო ჩანაცვლება უფრო ნორმად იქცა, ვიდრე გამონაკლისად.

გარდა ნახშირბადის კვალისა, მნიშვნელოვანია ელექტრონული ნარჩენების (e-waste) საკითხიც. გაეროს შეფასებით, მსოფლიოში ყოველ წელიწადს დაახლოებით 5 მილიარდი მობილური მოწყობილობა აღარ გამოიყენება — მათგან მხოლოდ მცირე ნაწილი გადის სწორ რეციკლირებას (UN e-waste report, 2023).

შედეგად, კითხვას „როდის უნდა გამოვცვალო ტელეფონი?“ პლანეტისთვის უკვე აქვს კონკრეტული ფასი. თითოეული ახალი მოწყობილობა, რომელიც ძველის სრულფასოვნად მუშაობის პირობებში მზადდება, ნიშნავს მინიმუმ რამდენიმე ათეული კგ CO₂-ს დამატებას ატმოსფეროში და დამატებით მეტალების მოპოვებას.

გამოსავალი მხოლოდ ტექნოლოგიური პროგრესი კი არა, ქცევითი ცვლილებაა — სმარტფონის სიცოცხლის გაწელვა, რეციკლირებული მოდელების გამოყენება, ან ე.წ. მოდულური მოწყობილობები, სადაც მხოლოდ ნაწილი იცვლება. იქ, სადაც მწარმოებლები ჯერ კიდევ არააქტიურობენ, მომხმარებელი ხდება მთავარი გადამწყვეტი — რამდენ ხანს დარჩება ერთი პატარა მოწყობილობა დიდ პრობლემად.