ენერგიის ხარჯი საწარმოებისთვის საქართველოში — რატომ არის PPI-ს ეს ჯგუფი ინდუსტრიული სტრატეგიის ცენტრში

საქართველოს ინდუსტრიაში ენერგია არა მხოლოდ აუცილებელი, არამედ ძალიან ძვირადღირებული რესურსია. 2025 წლის მაისში PPI-ში „ელექტროენერგიის, აირის, ორთქლის და კონდიცირებული ჰაერის“ ჯგუფის ფასები გასულ წელთან შედარებით 13.8%-ით გაიზარდა, რაც PPI–ს საერთო ზრდაში 1.4 პროცენტული პუნქტის წვლილს შეადგენს (წყარო: საქსტატი).

ეს ჯგუფი მოიცავს ისეთ ენერგორესურსებს, როგორიცაა ელექტროენერგია, ბუნებრივი აირი, ტექნოლოგიური ორთქლი და კონდიცირებული ჰაერი ანუ, საწარმოთა მიერ წარმოების პროცესში ფართოდ გამოყენებული საშუალებები. ინდექსი ასახავს იმ ცვლილებებს, რაც ამ რესურსების მიწოდების ფასში ხდება უშუალოდ იმ კომპანიებისთვის, რომლებიც მათ აწვდიან სხვა საწარმოებს ან თავად აწარმოებენ.

ფასების მატება განსაკუთრებით მოქმედებს ენერგიაზე დამოკიდებულ სექტორებზე — მაგალითად, მეტალურგიაზე, ცემენტის წარმოებაზე, ქიმიურ მრეწველობაზე და სასურსათო გადამამუშავებელ ქარხნებზე. ისინი აღმოჩნდნენ ორმხრივი წნეხის ქვეშ: ერთი მხრივ, იზრდება საწარმოო ფასები, მეორე მხრივ, მათი პროდუქციის კონკურენტუნარიანობა იკლებს, თუ ადგილობრივი ბაზრის გარეთ ფასის გაზრდა ვერ ხერხდება.

ერთ–ერთი მაგალითია მეტალურგიული პროდუქცია — ლითონის მადნებზე ფასების 18%-იანი მატების ფონზე, ელექტროენერგიის ხარჯიც ერთდროულად იზრდება. ზოგიერთ მცირე და საშუალო საწარმოში, ელექტროენერგია წარმოების მთლიანი ხარჯების 20–25%-ს აღემატება, რაც მათ აიძულებს გადახედონ ან პროდუქციის მარჟას, ან თვითონ ტექნოლოგიურ პროცესს. ზოგიერთ კომპანიას უკვე აქვს გადაწყვეტილი ღამის საათებში მუშაობა, როცა ტარიფი შედარებით დაბალია, რაც მიუთითებს, რომ ენერგოეფექტურობის დაგეგმვა პრაქტიკულ დონეზე გადადის.

მიზეზი მხოლოდ ადგილობრივი არ არის — ენერგეტიკული ბაზრები, განსაკუთრებით ელექტროენერგიის ფასები, უკვე ორი წელია ხასიათდება არასტაბილურობით. ჰიდრორესურსების სეზონურობა, გაზის იმპორტის ფასი და ლარის კურსის რყევები ქმნის ისეთ გარემოს, სადაც ბიზნესს არ აქვს ფიქსირებული ხედვა მომდევნო 6–12 თვის ენერგორესურსების ღირებულებაზე. მაგალითად, 2024 წელს საქართველომ გაზრდილი მოხმარების მიუხედავად, მაინც შეინარჩუნა ელექტროენერგიის იმპორტის მაღალი წილი, რაც საერთაშორისო ფასებზე დამოკიდებულებას კიდევ უფრო ზრდის. ამასთან, რეგიონში ბუნებრივი აირის ფასებზე რუსულ–უკრაინული ომის გავლენამ და აზერბაიჯანიდან მიწოდების გრაფიკმა უკვე რამდენჯერმე შეაცვლევინა საწარმოებს წარმოების ტემპი.

შედეგად, ზოგი საწარმო ეძებს ენერგიის ალტერნატიულ წყაროებს — მზის პანელები, მცირე ჰესი ან ენერგოეფექტური მოწყობილობები. თუმცა ეს გადაწყვეტილებები ყოველთვის ხელმისაწვდომი არ არის, განსაკუთრებით მცირე საწარმოებისთვის, რომელთაც არც დაფინანსების და არც ტექნიკური ცოდნის რესურსი გააჩნიათ. ამ პრობლემას კიდევ უფრო ამძაფრებს ის ფაქტი, რომ საქართველოში ენერგეტიკული ეფექტურობის სახელმწიფო სტიმულები კვლავ სუსტია, გრანტების რაოდენობა და ფინანსური წვდომა ბევრ მცირე საწარმოსთვის რეალურად შეზღუდულია.

მთავარი პარადოქსი ის არის, რომ მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთ სექტორში საბოლოო პროდუქტის ფასი იზრდება, საწარმოო მარჟა მაინც მცირდება — რადგან ფასის ზრდა ვერ უტოლდება ხარჯების მატებას. მაგალითად, სასმელების სექტორში მწარმოებლის ფასები 4.6%-ით არის გაზრდილი, მაგრამ ამ ინდუსტრიაში სარეკლამო და დისტრიბუციის ხარჯებთან ერთად ენერგიის ხარჯიც არაპროპორციულად იზრდება. ასევე, საჭიროა გავითვალისწინოთ, რომ ბევრი საწარმო იღებს დაფასოებულ ან გადამუშავებულ ინგრედიენტებს რეგულარულად — რომელთა ენერგო–დამოკიდებული წარმოებაც ფასის ზრდას კიდევ უფრო აჩქარებს, თუმცა ეს საბოლოო პროდუქტში არ ჩანს აშკარად.