ორი ბანკის დომინაცია და წაგებული მოთამაშეები – 2025 წლის დასაწყისი ქართულ საფინანსო ბაზარზე

2025 წლის იანვარი და თებერვალი მნიშვნელოვანი ციფრებით დაიწყო საქართველოს საფინანსო სექტორისთვის. ორი თვის მონაცემებით, კომერციულმა ბანკებმა და მიკრობანკებმა ჯამში 462.064 მლნ ლარის წმინდა მოგება გამოაცხადეს, რაც ფინანსური სექტორის მდგრადობისა და მომგებიანობის მკაფიო სურათს აჩვენებს. თუმცა, ამ რაოდენობის თითქმის 93% მხოლოდ ორ ბანკზე მოდის – “საქართველოს ბანკსა” და “თიბისი ბანკზე“, რაც ადასტურებს ქართულ საბანკო სისტემაში არსებულ მკაფიო ოლიგოპოლიურ სტრუქტურას და ბაზრის უპირობო კონცენტრაციას.

„საქართველოს ბანკმა“ 256.610 მლნ ლარის მოგებით ფინანსური სექტორის ლიდერობა მტკიცედ შეინარჩუნა. მის შემდეგ მოდის „თიბისი ბანკი“, რომელმაც 172.440 მლნ ლარის მოგება დააფიქსირა. ამ ორი ბანკის ჯამური მოგება 429 მილიონ ლარს აჭარბებს და მთლიან წმინდა მოგების ლამის მთელ მასშტაბს ფარავს. ამ მოცემულობის ფონზე სხვა ბანკების წილი თითქმის სიმბოლურია. „ლიბერთი ბანკის“ 18.435 მლნ ლარი, „ბაზისბანკის“ 14.198 მლნ ლარი და „კრედო ბანკის“ 12.434 მლარი უკვე შედარებით ძლიერი პოზიციებია, თუმცა მაინც რჩება მკაფიო დაყოფა სისტემურ და არასისტემურ მოთამაშეებს შორის.

მოკრძალებული მოგება დააფიქსირეს ისეთმა ბანკებმა, როგორიცაა „ტერა ბანკი“, „ქართუ ბანკი“, „პროკრედიტ ბანკი“, „ხალიკ ბანკი“ და სხვა შედარებით მცირე მოთამაშეებმა. თუმცა, აღსანიშნავია, რომ მიკრობანკმა „კრისტალმა“ მოახერხა 2.786 მლნ ლარის მოგების მიღება – ეს მიკროსაფინანსო სტრუქტურისთვის შთამბეჭდავი მაჩვენებელია და მიუთითებს მის პოზიციონირებაზე ზრდად ბაზარზე.

პარალელურად, 5 ბანკი მოგების ნაცვლად ზარალში აღმოჩნდა. ყველაზე დიდი დანაკარგი „ვითიბი ბანკს“ ჰქონდა – 28.028 მლნ ლარი, რაც საგანგაშოა და ყურადღების მიღმა არ უნდა დარჩეს. მსგავსად, ზარალი დაფიქსირდა „სილქ ბანკში“ (3.350 მლნ), „პაშა ბანკში“ (1.535 მლნ), „ჰეშ ბანკში“ (1.417 მლნ) და „პეივ ბანკ ჯორჯიაში“ (57 ათასი ლარი). აღნიშნული ციფრები მიუთითებს იმაზე, რომ ბაზარზე მოქმედი ზოგიერთი მოთამაშისთვის სტრატეგიული მოდელი შესაძლოა არაეფექტური აღმოჩნდა წლის დასაწყისში.

განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ის ფაქტი, რომ საქართველოში ამ პერიოდში სულ 17 კომერციული ბანკი და 2 მიკრობანკი ოპერირებდა, რაც გვიჩვენებს ბაზრის შედარებით მცირე ზომას, თუმცა მაღალი ინტენსივობის კონკურენციას. თუმცა, ასეთი მაღალი მოგების კონცენტრაცია ორ მთავარ ბანკზე საფრთხეს უქმნის ბაზრის მრავალფეროვნებას და შესაძლო სისტემური რისკების ფონზე კითხვებს აჩენს – რამდენად მდგრადია ისეთი საბანკო სისტემა, სადაც თითქმის ყველა მოგება ორ მოთამაშეზე გადანაწილდა?

ეკონომიკის სტაბილურობისთვის აუცილებელია მცირე და საშუალო ბანკების განმტკიცება, მათ შორის მიკრობანკების წახალისება, რათა გრძელვადიან პერსპექტივაში გაიზარდოს ფინანსური სერვისების ხელმისაწვდომობა, ინოვაციური პროდუქტების მრავალფეროვნება და მომხმარებლის არჩევანის შესაძლებლობები.