საქართველოს უპირატესობები ცირკულარული (წრიული) ეკონომიკის ბიზნეს მოდელებისთვის

ცირკულარული (წრიული) ეკონომიკა თანამედროვე მიდგომაა, რომელიც მიზნად ისახავს რესურსების მაქსიმალურ გამოყენებას, ნარჩენების მინიმუმამდე დაყვანას და მდგრადი განვითარების მხარდაჭერას. ტრადიციულ, ე.წ. „წრფივ“ მოდელში პროდუქტი იწარმოება, გამოიყენება და ნარჩენად იქცევა. ცირკულარული მოდელი კი რესურსებს ციკლში ტოვებს – მასალები ხელახლა გამოიყენება, გადამუშავდება ან რეგენერირდება, რაც გარემოს ნაკლებად აზიანებს და ეკონომიკას დამატებით ღირებულებას სძენს.

ცირკულარული ეკონომიკის ბიზნეს მოდელებს სხვადასხვა ფორმა აქვს. გადამუშავების (Recycling) მოდელი ერთ–ერთი ყველაზე გავრცელებული მიდგომაა, რომლის მიხედვითაც ნარჩენები მეორად ნედლეულად გარდაიქმნება და ახალი პროდუქციის წარმოებაში გამოიყენება. მაგალითად, გადამუშავებული პლასტმასის ბოთლები შეიძლება იქცეს ახალ შეფუთვად ან ტანსაცმლის მასალად. მოხმარების გახანგრძლივების (Product Life Extension) მოდელი გულისხმობს ისეთი პროდუქციის წარმოებას, რომელიც ადვილად შეკეთებადია და ხანგრძლივი გამოყენებისთვისაა განკუთვნილი, რაც ამცირებს ნარჩენების რაოდენობას. ტექნიკის და საყოფაცხოვრებო ნივთების რემონტი და განახლება ამ მიდგომის ნაწილია. გაზიარების (Sharing Economy) მოდელი ითვალისწინებს ერთსა და იმავე რესურსის ერთდროულად რამდენიმე მომხმარებლის მიერ გამოყენებას, რაც ამცირებს პროდუქციის ჭარბ წარმოებას და მოხმარებას. მაგალითად, მანქანების და ველოსიპედების გაქირავების სერვისები ამ პრინციპზეა დაფუძნებული. პროდუქტის მომსახურებად გადაქცევა (Product-as-a-Service) მოდელი გულისხმობს იმას, რომ პროდუქტი აღარ იყიდება როგორც საკუთრება, არამედ მომხმარებელი მხოლოდ მისი გამოყენებისთვის იხდის. ამის მაგალითია კომპიუტერების ან ოფისის ტექნიკის გაქირავება, სადაც კომპანია თავად ზრუნავს პროდუქტის სიცოცხლის ციკლის მართვაზე და განახლებაზე.

საქართველოს რამდენიმე მნიშვნელოვანი უპირატესობა აქვს ცირკულარული ეკონომიკის განვითარებისთვის. ბოლო წლებში საქართველოს მთავრობამ მნიშვნელოვანი ნაბიჯები გადადგა ეკოლოგიური რეგულაციების გასამკაცრებლად. 2019 წლიდან ამოქმედდა გაფართოებული მწარმოებლის პასუხისმგებლობის (EPR) სისტემა, რაც კომპანიებს ავალდებულებს, იზრუნონ თავიანთი პროდუქციის ნარჩენებზე. 2018 წელს აიკრძალა ერთჯერადი პლასტმასის პარკები, რაც გარემოს დაბინძურების შემცირების ეფექტური ნაბიჯი იყო. ამჟამად საქართველოს მთავრობა ცირკულარული ეკონომიკის ეროვნული სტრატეგიის მომზადებაზე მუშაობს, რომელიც UNDP-ისა და შვედეთის მხარდაჭერით უნდა დამტკიცდეს. ეს რეგულაციები ბიზნესებისთვის სიგნალია, რომ ეკოლოგიურად მდგრადი მიდგომები მომგებიანი გახდება.

საქართველოს ეკონომიკა მცირე და მოქნილია, რაც საშუალებას აძლევს ქვეყანას სწრაფად მოერგოს ახალ ტენდენციებს და ცვლილებებს. მარტივი ბიზნესგარემო და დაბალი ბიუროკრატიული ბარიერები ცირკულარული ეკონომიკისთვის იდეალური ნიადაგია. ინვესტორებისთვის საქართველო მიმზიდველი ადგილია, რადგან ბიზნესის რეგისტრაცია სწრაფია და ოპერირება – შედარებით იაფი. ქვეყანაში ფუნქციონირებს რამდენიმე დონორების მიერ მხარდაჭერილი პროგრამა, რომელიც მწვანე ბიზნესების დაფინანსებას უწყობს ხელს. მაგალითად, ევროკავშირის და UNDP-ის ინიციატივით შეიქმნა პაკეტირების კლასტერი, რომელიც ადგილობრივ მწარმოებლებს ეკო–მეგობრული გადაწყვეტილებების დანერგვაში ეხმარება.

მცირე და საშუალო ბიზნესი საქართველოში ყოველთვის აქტიური იყო და ბოლო წლებში ამ სფეროში ცირკულარული მოდელების დანერგვაც დაიწყო. თბილისში უკვე მიმდინარეობს მრავალჯერადი შეფუთვის სისტემის პილოტირება, რომელიც ბიზნესებს ერთჯერადი კონტეინერების შემცირებაში ეხმარება. ასევე, სოციალური საწარმოები იწყებენ გადამუშავებული მასალების გამოყენებას ახალ პროდუქტებში, რაც ცირკულარული ეკონომიკის გაძლიერებას უწყობს ხელს.

სხვა ქვეყნების გამოცდილებასთან შედარებით, საქართველოს გარკვეული უპირატესობებიც აქვს. კავკასიის რეგიონში საქართველო ყველაზე ადრე დაუდგა ცირკულარული ეკონომიკის გზას – რეგულაციებით, ბიზნესის მხარდაჭერით და საერთაშორისო პარტნიორობით. მაგალითად, სომხეთი და აზერბაიჯანი მხოლოდ ახლა იწყებენ მსგავს რეფორმებს და ძირითადად საერთაშორისო გრანტებზე არიან დამოკიდებულნი. აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებთან შედარებით, საქართველოს ნაკლები ინფრასტრუქტურული შესაძლებლობები აქვს, თუმცა მისი სიძლიერე მოქნილობაში და სწრაფი ადაპტაციის უნარში მდგომარეობს.

ტექნოლოგიურად საქართველო ჯერ კიდევ ჩამორჩება მოწინავე ქვეყნებს, მაგრამ ინვესტიციების ზრდა და საერთაშორისო მხარდაჭერა ვითარებას ცვლის. საქართველოში მოქმედებს რამდენიმე გადამუშავების ქარხანა, რომლებიც პლასტმასის, მეტალის და მინის გადამუშავებას ახდენენ. მიუხედავად ამისა, თანამედროვე ტექნოლოგიების გამოყენება ჯერ კიდევ შეზღუდულია და ეს ერთ–ერთ ძირითად გამოწვევად რჩება.

მომავალი წლებისთვის საქართველოს ცირკულარული ეკონომიკის განვითარებას ხელს შეუწყობს ევროპის ბაზართან დაახლოება. ევროკავშირთან ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმება (DCFTA) გულისხმობს იმას, რომ ქართული კომპანიები, რომლებიც ცირკულარულ ბიზნეს მოდელებს ნერგავენ, ევროკავშირის ბაზარზე უპირატესობას მიიღებენ. ეს არამხოლოდ გარემოს დაცვას შეუწყობს ხელს, არამედ ბიზნესისთვის ახალ შესაძლებლობებს შექმნის.