საგარეო ვალის ზრდის რისკები და IMF-ის გაფრთხილებები

საერთაშორისო სავალუტო ფონდი (IMF) რეგულარულად აფრთხილებს მთავრობებს მთელ მსოფლიოში, რომ საგარეო ვალის ზრდა შეიძლება უფრო მყისიერად და მკვეთრად გაიზარდოს, ვიდრე პროგნოზირებულია. 2024 წელს IMF-ის მიერ გამოქვეყნებულ უახლეს ანგარიშში ხაზგასმულია, რომ გლობალური ვალი შესაძლოა 100 ტრილიონ დოლარს მიაღწიოს, რაც მსოფლიო ეკონომიკის წლიური პროდუქციის 93%-ს უტოლდება. ამდენად, თუ არ მოხდება საბიუჯეტო პოლიტიკის მნიშვნელოვანი ცვლილებები, საგარეო ვალის ზრდა შეიძლება შეაფერხოს ეკონომიკური სტაბილურობა და გაართულოს ქვეყნის განვითარებისთვის აუცილებელი რეფორმების განხორციელება.

IMF-ის პროგნოზით, თუ სახელმწიფოების საბიუჯეტო პოლიტიკა უცვლელი დარჩება, აშშ-ს, ჩინეთისა და სხვა მსხვილი ეკონომიკების მიერ საგარეო ვალის აღების ტემპები ვალს 100 ტრილიონ დოლარამდე გაზრდის, რაც გლობალური ეკონომიკური პროდუქციის თითქმის 93%-ს შეადგენს. ასეთი მასშტაბის ვალი, ფაქტობრივად, მსოფლიო ეკონომიკის წლიურ გამომუშავებას გაუტოლდება, ხოლო ზოგიერთი სცენარის მიხედვით, ვალის მოცულობა 2026 წლისთვის შეიძლება 115%-საც კი მიაღწიოს.

ვალის ზრდის ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი იყო COVID-19 პანდემია, რომელმაც ქვეყნები აიძულა უზარმაზარი თანხები დაეხარჯათ ჯანდაცვაზე, სოციალურ დახმარებებსა და ეკონომიკის სტიმულირებაზე. ამას დაემატა რუსეთის შეჭრა უკრაინაში, რამაც ევროპაში ენერგეტიკული კრიზისი გამოიწვია და საჭირო გახდა მაღალი ენერგეტიკული ხარჯების კომპენსაცია ოჯახებისა და ბიზნესებისთვის. შედეგად, ვალის ზრდა არაერთ ქვეყანას შეეხო, განსაკუთრებით კი ისეთ მსხვილ ეკონომიკებს, როგორიცაა აშშ, ჩინეთი, ბრაზილია, საფრანგეთი, იტალია, სამხრეთ აფრიკა და დიდი ბრიტანეთი.

IMF აღნიშნავს, რომ არსებული მდგომარეობა მოითხოვს საბიუჯეტო ხარჯების შემცირებასა და გადასახადების ზრდას, რათა სტაბილიზირდეს ვალის ზრდა. ფონდის გათვლებით, გლობალური მასშტაბით, ვალის სტაბილიზაციისთვის საჭიროა ხარჯების შემცირება და გადასახადების ზრდა, რომელიც მთლიანი შიდა პროდუქტის 3%-დან 4.5%-მდე იქნება. ეს ზომები აღემატება წინა პერიოდებში განხორციელებულ კორექციებს, რაც კიდევ ერთხელ აჩვენებს პრობლემის სიღრმეს და აუცილებლობას დროული და ეფექტური ნაბიჯების გადადგმისთვის.

ვალის ზრდასთან დაკავშირებული რისკები მხოლოდ ფინანსური არ არის – მას პოლიტიკური ასპექტებიც აქვს. IMF-ის შეფასებით, აშშ-ში საბიუჯეტო პოლიტიკის გაურკვევლობა სხვა ქვეყნების ეკონომიკაზეც მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს, რადგან მათი ვალის პროცენტის ცვლილებები უფრო მეტად არის დამოკიდებული აშშ-ის პოლიტიკაზე და ფედერალური სარეზერვო სისტემის მიერ დადგენილ საპროცენტო განაკვეთებზე, ვიდრე საკუთრივ ამ ქვეყნების შიდა მდგომარეობაზე. ასეთი გაურკვევლობა ზრდის ვალის ხარჯებისა და რისკების მერყეობას სხვა ქვეყნებისთვის, რაც მათ ეკონომიკურ სტაბილურობას საფრთხეს უქმნის.

გარდა ამისა, IMF აღნიშნავს, რომ აუცილებელია ქვეყნის ვალის სტაბილიზაცია და შემცირება, რათა მთავრობებს ჰქონდეთ შესაძლებლობა მხარი დაუჭირონ ენერგეტიკული მიმართულებების პროექტებს, გაზარდონ სამხედრო ხარჯები და უზრუნველყონ ასაკოვანი მოსახლეობის მზრუნველობა.

IMF-ის მონაცემებით, აშშ-სა და დიდ ბრიტანეთში არსებობს გადასახადების გაზრდის პოტენციალი, რადგან ისინი შედარებით დაბალ დონეზეა ქვეყნის ეკონომიკურ გამომუშავებასთან შედარებით. მაგალითად, აშშ-ში ფონდი ხედავს შესაძლებლობას, რომ გაიზარდოს გადასახადები როგორც გაყიდვების, ისე მაღალი შემოსავლების მქონე პირებისთვის, რაც დამატებით რესურსებს მიიზიდავს სახელმწიფო ბიუჯეტში. განვითარებად ქვეყნებში კი ყურადღება გამახვილებულია გადასახადების მოკრების გაუმჯობესებაზე და არაოფიციალური სექტორის შემცირებაზე, რაც დამატებით ფინანსურ რესურსებს მოუტანს სახელმწიფოს.

IMF-ის გაფრთხილებები არ არის მხოლოდ რისკების აღნიშვნა, არამედ პირდაპირი მოწოდებაა მოქმედებისკენ, რათა ქვეყნების მთავრობებმა მიიღონ საჭირო ზომები, რომლებიც მათ ეკონომიკას გრძელვადიან სტაბილურობას და განვითარებას მოუტანს.