საქართველოს ადგილი ახალი კაპიტალიზმის ეპოქაში

თანამედროვე გლობალური პოლიტიკური და ეკონომიკური ტრანსფორმაციები განაპირობებს კრიტიკულ კითხვებს კაპიტალიზმის არსისა და მისი განვითარებადი მიმართულებების შესახებ. 21-ე საუკუნის კაპიტალიზმი აერთიანებს ახალ ფორმებს, რომლებიც მნიშვნელოვნად განსხვავდება კლასიკური მოდელისგან, რომელიც ადამ სმიტმა დაწერა თავის ნაშრომებში. 

კლასიკური კაპიტალიზმი, რომელიც ეფუძნება თავისუფალი ბაზრისა და კონკურენციის პრინციპებს, ხშირად წარმოდგენილია ადამ სმიტის „უხილავი ხელის“ თეორიით. სმიტის მიხედვით, პირადი ინტერესების მისაღწევად მოქმედება საბოლოოდ საზოგადოების კეთილდღეობას ემსახურება. ეს პრინციპი დღემდე აგრძელებს ბაზრის ეკონომიკის ფილოსოფიის ფუნდამენტურ პრინციპად ყოფნას, თუმცა თანამედროვე ეკონომიკა მნიშვნელოვნად განსხვავდება სმიტის დროის ეკონომიკური მოდელისგან, რადგან ის განიცდის სახელმწიფოს, კორპორაციების და საზოგადოების რთულ ურთიერთქმედებებს.

დღევანდელი ეკონომიკური რეალობა გვიჩვენებს, რომ თავისუფალი ბაზრის პრინციპები ირღვევა და მორგებულია კორპორატიულ ინტერესებზე. გლობალური კორპორაციების გაძლიერებამ და მათ მიერ ბაზრების კონტროლმა შეასუსტა კონკურენციის პრინციპები. ასეთმა მონოპოლიურმა პრაქტიკებმა და კარტელებმა მნიშვნელოვნად შეამცირა ეკონომიკის დინამიურობა, რაც აშკარა წინააღმდეგობაშია სმიტის მიერ აღწერილ იდეალურ მდგომარეობასთან, სადაც კონკურენცია და პირადი ინტერესების ქვემოთ დაყენება საზოგადოების საერთო კეთილდღეობას ემსახურება.

გლობალიზაციის პირობებში, განვითარებადი ქვეყნები იზრდებიან მრავალეროვნული კომპანიების მმართველობის ქვეშ, რაც არათანაბარ დამოკიდებულებას ქმნის და ასუსტებს ადგილობრივ ეკონომიკურ და სოციალურ სტრუქტურებს. ტექნოლოგიურმა პროგრესმა, კერძოდ კი ციფრული პლატფორმებისა და სოციალური მედიის ზრდამ, კიდევ უფრო გაამწვავა არსებული პრობლემები, რადგან მცირე და საშუალო მეწარმეებს გაუჭირდათ დიდ კორპორაციებთან კონკურენცია და ბაზარზე გასვლის შესაძლებლობები. ეს ვითარება განსაზღვრავს არა თავისუფალზე, არამედ ძალზე კონცენტრირებული კონკურენციის მოდელს.

საინტერესოა, რომ ადამ სმიტის ნაშრომებში, „ერების სიმდიდრის“ პარალელურად, მან დაწერა „მორალური გრძნობების თეორია“, რომელიც ხაზს უსვამს მორალურ ღირებულებებს და ეთიკას ეკონომიკურ საქმიანობაში. ამ მნიშვნელოვანი ნაწილის იგნორირება თანამედროვე კაპიტალიზმში მოგებაზე ორიენტაციის გამო ხშირად იწვევს სოციალური უთანასწორობისა და საზოგადოების ინტერესების იგნორირებას.

ამერიკის ეკონომიკური პოლიტიკა ცხადად აჩვენებს კაპიტალიზმის ამ ორ განსხვავებულ გზას. ბოლო წლებში, პოლიტიკური ლიდერები და კორპორაციული ელიტა მოითხოვდნენ ლიბერალიზაციას და რეგულაციების შემცირებას, რაც, ერთი მხრივ, ხელს უწყობდა ეკონომიკური ზრდის ზოგიერთ ასპექტს, მაგრამ, მეორე მხრივ, ზრდიდა სოციალური უთანასწორობის დონეს და აძლიერებდა კორპორაციულ მონოპოლიზაციას. ეს ყველაფერი პირდაპირ კონფლიქტში მოდის სმიტის იდეასთან, რომლის მიხედვითაც სამართლიანობა და მორალი არის თავისუფალი ბაზრის სისტემის განუყოფელი ნაწილი.

დღევანდელი ეკონომიკური რეალობა საჭიროებს კაპიტალიზმის ტრანსფორმაციას, რომელიც აღიარებს სოციალური პასუხისმგებლობისა და მდგრადი განვითარების მნიშვნელობას. ერთ–ერთი ასეთი ტრანსფორმაციის ვარიანტია „ინკლუზიური კაპიტალიზმი“, რომელიც მიზნად ისახავს ეკონომიკაში საზოგადოების უფრო ფართო ჩართულობას და აღიარებს, რომ მდგრადი განვითარება არ უნდა განისაზღვროს მხოლოდ ეკონომიკური ზრდის მაჩვენებლებით, არამედ ადამიანის კეთილდღეობითა და ცხოვრების ხარისხით.

ინკლუზიური კაპიტალიზმი ეფუძნება სახელმწიფოს, ბიზნესისა და საზოგადოების მჭიდრო თანამშრომლობას, სადაც ეკონომიკური ზრდა და სოციალური კეთილდღეობა ერთად ვითარდება. ეს მოდელი მოითხოვს ინვესტიციების გაძლიერებას განათლებაში, ჯანდაცვაში და გარემოს დაცვაში, რაც განაპირობებს ეკონომიკური უთანასწორობის შემცირებას და ახალი სამუშაო ადგილების შექმნას. ახალი ტექნოლოგიებისა და ინოვაციური მიდგომების გამოყენება ეკონომიკაში კრიტიკულად მნიშვნელოვანია, რათა შეიქმნას მდგრადი ეკონომიკური მოდელი, რომელიც უზრუნველყოფს თანაბარ შესაძლებლობებს.

საქართველოსთვის, რომელიც ცდილობს სწრაფად განვითარებას და საერთაშორისო ეკონომიკურ სისტემაში წარმატების მიღწევას, მნიშვნელოვანია აირჩიოს ისეთი გზა, რომელიც არა მხოლოდ გლობალურ ინტეგრაციას უზრუნველყოფს, არამედ ასევე ითვალისწინებს ქვეყნის სოციალურ და ეთიკურ განვითარებას. საქართველოს ეკონომიკამ უნდა დააკავშიროს ინკლუზიური კაპიტალიზმის პრინციპები, სადაც ძირითადი აქცენტი კეთდება სამართლიანობაზე, თანაბარ შესაძლებლობებზე და საზოგადოების საერთო კეთილდღეობაზე.

საქართველოს ეკონომიკაში უკვე ჩნდება ინიციატივები, რომლებიც მიმართულია მცირე და საშუალო ბიზნესების მხარდაჭერაზე, ინოვაციური სტარტაპების წახალისებაზე და სოციალური მეწარმეობის განვითარებაზე. თუმცა, საჭიროა უფრო მკაფიო ხედვა და სტრატეგიული განვითარება, რათა ეს ინიციატივები გახდეს მდგრადი. ეს მოითხოვს საერთაშორისო პარტნიორებთან თანამშრომლობას, ახალი ტექნოლოგიების გამოყენებას და ინოვაციური პროდუქტებისა და სერვისების შექმნას, რაც უზრუნველყოფს ქვეყნის კონკურენტუნარიანობას გლობალურ ბაზრებში.

დღევანდელი კაპიტალიზმი მრავალ გამოწვევას აწყდება, მათ შორის არის გლობალური კორპორაციების გავლენა, კონკურენციის შემცირება და ეთიკური ღირებულებების იგნორირება. ეს გარემოებები აღძრავს კითხვას, თუ როგორ უნდა განვითარდეს კაპიტალიზმი ისე, რომ არ დაკარგოს თავისი ფუნდამენტური ღირებულებები. ახალი კაპიტალიზმისთვის აუცილებელია მორალური და ეთიკური პრინციპების გამყარება, რომელიც უზრუნველყოფს სამართლიანობას, სოციალურ კეთილდღეობას და გარემოს დაცვას.

საქართველოსთვის ეს არის უნიკალური შესაძლებლობა აირჩიოს განვითარების ისეთი გზა, რომელიც არა მხოლოდ ეკონომიკურ ზრდას, არამედ ადამიანის ცხოვრების ხარისხის გაუმჯობესებას და სოციალური სტაბილურობის მიღწევას უზრუნველყოფს. ჩვენი მიზანია შევქმნათ ისეთი კაპიტალიზმი, რომელიც ემსახურება არა მხოლოდ კორპორაციულ ინტერესებს, არამედ თითოეული მოქალაქის კეთილდღეობას. ეს ნიშნავს, რომ ეკონომიკური სისტემა უნდა იყოს უფრო ინკლუზიური, სამართლიანი და მდგრადი, რაც უზრუნველყოფს თანაბარ შესაძლებლობებს და წარმატების მიღწევის საშუალებას.