ხარჯვის დინამიკა სუპერმარკეტებში: საქართველოს და გლობალური ბაზრების ანალიზი

2024 წლის იანვარ-მაისის მონაცემებით, საქართველოში სუპერმარკეტებში ერთჯერადი ხარჯი საშუალოდ 16 ლარს შეადგენს. ეს მონაცემი, რომელიც „თიბისი კაპიტალის“ მიერ გამოქვეყნდა, ასახავს სწრაფად ბრუნვადი სამომხმარებლო პროდუქციით ვაჭრობის სექტორის (FMCG) მდგომარეობას. ამ მონაცემების მიხედვით, ბოლო სამი კვარტლის განმავლობაში ერთჯერადი ხარჯი მცირდებოდა. 2024 წლის პირველ კვარტალში სუპერმარკეტებში დახარჯული თანხა შემცირდა 4.2%-ით, ხოლო მეორე კვარტალში შემცირების მაჩვენებელი იყო 2.7%.

მოხმარების ამ ტენდენციას შეიძლება განაპირობებდეს სუპერმარკეტების რაოდენობრივი ზრდა, როგორც თბილისში, ისე რეგიონებში. 2023 წლის მონაცემებით, თბილისში არსებობდა 1 350 სუპერმარკეტი, მაშინ როცა 2024 წლის იანვარ-მაისის პერიოდში ეს რიცხვი 1 546-მდე გაიზარდა. მსგავსად, რეგიონებში სუპერმარკეტების რაოდენობა 1 089-დან 1 456-მდე გაიზარდა. სუპერმარკეტების რაოდენობის ზრდა მეტ მომხმარებელს აძლევს ხელმისაწვდომობას და ამცირებს ერთჯერად შესყიდვებს, რადგან მეტი მომხმარებელი ხშირად სტუმრობს მაღაზიებს. გარდა ამისა, ეს ზრდა შეიძლება იყოს გამოწვეული ურბანიზაციის ზრდითა და საცალო ვაჭრობის სექტორის გაფართოებით, რაც მომხმარებლებს აძლევს უფრო მრავალფეროვან არჩევანს და უფრო მეტად ხელმისაწვდომ მაღაზიებს. შედეგად, მომხმარებლებს უჩნდებათ შესაძლებლობა უფრო ხშირად შეიძინონ პროდუქტები მცირე რაოდენობით, რაც ამცირებს ერთჯერადი შესყიდვების თანხას.

მსგავსი ტენდენციების შესწავლა მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში გვაძლევს საშუალებას უკეთ გავიგოთ, თუ როგორია სუპერმარკეტებში ხარჯვის პროცესი გლობალურ კონტექსტში. განვითარებულ ქვეყნებში, როგორიცაა აშშ და გაერთიანებული სამეფო, სუპერმარკეტებში ერთჯერადი ხარჯი გაცილებით მაღალია, ვიდრე საქართველოში. მაგალითად, 2023 წლის მონაცემებით, ამერიკის შეერთებულ შტატებში ერთჯერადი შესყიდვის საშუალო თანხა 60 დოლარს (დაახლოებით 160 ლარს) შეადგენდა, ხოლო გაერთიანებულ სამეფოში ეს მაჩვენებელი დაახლოებით 40 გირვანქა სტერლინგს (დაახლოებით 135 ლარს) უტოლდება. აღნიშნული განსხვავება განპირობებულია როგორც მოსახლეობის მსყიდველობითუნარიანობით, ასევე პროდუქტის ფასების დონისა და ცხოვრების წესით. აშშ-სა და დიდ ბრიტანეთში მომხმარებლების ხარჯვის მაღალი მაჩვენებელი დაკავშირებულია მაღალი შემოსავლების დონესთან და მაღალფასიანი პროდუქციის დიდი რაოდენობით არსებობასთან, რაც ამ ქვეყნებში სასურსათო კალათის საშუალო ღირებულებას მნიშვნელოვნად ზრდის. გარდა ამისა, აღნიშნული ქვეყნების საცალო ვაჭრობის ქსელები, როგორიცაა Walmart და Tesco, ხშირად სთავაზობენ მომხმარებლებს სხვადასხვა სახის შეთავაზებებსა და აქციებს, რაც მათ ეხმარება დიდ რაოდენობაზე ეკონომიურად შესყიდვაში.

ევროპაში სუპერმარკეტებში ერთჯერადი ხარჯი ასევე მაღალია. გერმანიაში, მაგალითად, ერთჯერადი შესყიდვის საშუალო თანხა 45 ევროს (დაახლოებით 130 ლარს) შეადგენს, რაც ცხადყოფს, რომ გერმანელები უფრო დიდი რაოდენობით პროდუქტს ყიდულობენ ერთ ვიზიტზე. ამის მიზეზი შეიძლება იყოს გერმანელების ტრადიცია, შეიძინონ პროდუქტები კვირაში ერთხელ ან ორჯერ, მაშინ როცა საქართველოში მომხმარებლები უფრო ხშირად და მცირე რაოდენობით ყიდულობენ. გარდა ამისა, გერმანელი მომხმარებლები ხშირად ირჩევენ მაღალი ხარისხის და ორგანულ პროდუქტებს, რაც ზრდის ერთჯერადი შესყიდვის ღირებულებას. ასევე, გერმანიის საცალო ვაჭრობის სექტორში განვითარებული ლოჯისტიკური ქსელები ხელს უწყობს პროდუქციის ხარისხის შენარჩუნებას და მომხმარებლებს აძლევს უფრო მეტ მიზეზს შეიძინონ უფრო ძვირადღირებული პროდუქტები.

რაც შეეხება მეზობელ ქვეყნებს, თურქეთში სუპერმარკეტებში ერთჯერადი ხარჯი საშუალოდ 25-30 დოლარის ფარგლებში მერყეობს, რაც დაახლოებით 70-85 ლარს შეადგენს. ეს მონაცემი, რომელიც 2023 წლის კვლევებზეა დაფუძნებული, აჩვენებს, რომ თურქეთში მომხმარებლების ხარჯვა სუპერმარკეტებში უფრო მაღალია, ვიდრე საქართველოში, თუმცა მნიშვნელოვნად ჩამორჩება განვითარებულ ევროპულ ქვეყნებს. ამის მიზეზი შეიძლება იყოს თურქეთის მოსახლეობის დიდი რაოდენობა და შედარებით დაბალი შემოსავალი ერთ სულზე. თურქეთში სუპერმარკეტების ხარჯვის დინამიკა ასევე შეიძლება აიხსნას მომხმარებელთა შეძენის ჩვევებით, სადაც ხშირია მცირე შესყიდვები, მაგრამ შედარებით მაღალი ფასი პროდუქციაზე. თურქეთში მომხმარებლები ხშირად ეძებენ სპეციალურ ფასდაკლებებსა და აქციებს, რაც ზრდის სუპერმარკეტებში მომხმარებლების შეძენის სიხშირეს, მაგრამ ამცირებს თითო შესყიდვის საშუალო ღირებულებას.

საქართველოს შემთხვევაში, სუპერმარკეტებში ერთჯერადი ხარჯის შემცირება ბოლო სამი კვარტლის განმავლობაში შეიძლება აიხსნას რამდენიმე ფაქტორით. პირველ რიგში, სუპერმარკეტების რაოდენობის ზრდამ შესაძლოა გამოიწვია მომხმარებელთა შესყიდვების გაყოფა – ანუ უფრო მეტი მაღაზიის არსებობა, უფრო ხშირად და მცირე რაოდენობით შესყიდვების გაკეთების შესაძლებლობას იძლევა. ამასთან, ინფლაცია და პროდუქტების ფასების ზრდა ასევე მოქმედებს მომხმარებელთა ქცევაზე. 2024 წლის პირველ ნახევარში ინფლაციის დონემ საქართველოში 8%-ს გადააჭარბა, რაც ნიშნავს, რომ მომხმარებლებს უწევთ ხარჯების შემცირება და უფრო ეკონომიური არჩევანის გაკეთება. ეს ტენდენცია ასევე აისახება იმაში, რომ მომხმარებლები ცდილობენ უფრო მეტად გამოიყენონ სპეციალური შეთავაზებები და ფასდაკლებები, რათა შეამცირონ საკუთარი ხარჯები. ამის გარდა, მომხმარებელთა ფინანსური შეზღუდვები და ცხოვრების ხარჯების ზრდა ხშირად აიძულებს მათ შეიძინონ უფრო იაფი პროდუქცია და შეამცირონ სუპერმარკეტებში ერთჯერადად დახარჯული თანხა.

დასავლეთ ევროპის ქვეყნებში სუპერმარკეტებში ხარჯვა გაცილებით უფრო დიდია, რაც ნაწილობრივ მათი მაღალი მსყიდველობითუნარიანობით აიხსნება. ასევე, მნიშვნელოვანია, რომ ამ ქვეყნებში ხშირად იყიდება უფრო ძვირადღირებული და პრემიუმ პროდუქცია, რაც ასევე ზრდის ერთჯერადი შესყიდვის ღირებულებას. საქართველოში კი მომხმარებლები ხშირად იყენებენ სხვადასხვა ფასდაკლებას და ცდილობენ ეკონომიურ არჩევანს, რაც, შესაბამისად, ამცირებს ერთჯერად ხარჯს. ასევე, მნიშვნელოვანია გავითვალისწინოთ, რომ საქართველოში სუპერმარკეტებში შეძენილი პროდუქტების ნაწილი შედარებით დაბალი ხარისხისაა, რაც ასევე მოქმედებს ერთჯერადი შესყიდვის საშუალო თანხაზე. საქართველოში მომხმარებლები ასევე ხშირად ირჩევენ ადგილობრივად წარმოებულ პროდუქტებს, რომლებიც შედარებით იაფია იმპორტირებულ პროდუქტებთან შედარებით, რაც ამცირებს ერთჯერად ხარჯებს.

აშშ-სა და ევროპაში დიდ როლს ასრულებს ასევე მომხმარებლების შეძენის ჩვევები და კულტურა. მაგალითად, ამერიკელები ხშირად აკეთებენ დიდი მოცულობის შესყიდვებს, რადგან პროდუქტების დიდი ნაწილი იყიდება საბითუმო შეფუთვებში და მომხმარებლები ცდილობენ დაზოგონ ფული უფრო დიდი მოცულობის შესყიდვით. საქართველოში კი, მოსახლეობის ნაწილობრივ დაბალი შემოსავლების გამო, უფრო ხშირია მცირე მოცულობის, თუმცა უფრო ხშირი შესყიდვები. ამერიკული მოდელი მოიცავს დიდი საცალო ვაჭრობის ქსელებს, როგორიცაა Costco და Walmart, სადაც მომხმარებლებს შეუძლიათ ერთჯერად შესყიდვებზე მნიშვნელოვანი ფასდაკლებები მიიღონ, რაც ასევე ზრდის ერთჯერადი ხარჯების მოცულობას. გარდა ამისა, აშშ-ში მომხმარებლებს აქვთ მეტი შესაძლებლობა გამოიყენონ ლოიალობის პროგრამები, რაც მათ საშუალებას აძლევს მიიღონ ბონუსები და სხვადასხვა ტიპის საჩუქრები, რაც ასევე ზრდის ერთჯერად შესყიდვებს.

საქართველოს სუპერმარკეტებში ერთჯერადი ხარჯის საშუალო მაჩვენებელი, რომელიც 16 ლარს შეადგენს, მნიშვნელოვნად დაბალია განვითარებულ ქვეყნებთან შედარებით. ეს მიუთითებს როგორც მოსახლეობის მსყიდველობითუნარიანობის შედარებით დაბალ დონეზე, ასევე სუპერმარკეტების რაოდენობრივი ზრდის გავლენაზე მომხმარებელთა შესყიდვებზე. მნიშვნელოვანია, რომ სუპერმარკეტების მფლობელებმა გააუმჯობესონ მომხმარებელთა მოზიდვის სტრატეგიები, მათ შორის სპეციალური შეთავაზებებისა და ფასდაკლებების მეშვეობით, რათა გაზარდონ ერთჯერადი შესყიდვების მოცულობა.

მომავალში, თუ საქართველოში სუპერმარკეტების ქსელის გაფართოება გაგრძელდება, შესაძლებელია, რომ ერთჯერადი ხარჯის მაჩვენებელი კიდევ უფრო შემცირდეს, რადგან მომხმარებლები ხშირად იყენებენ ახლომდებარე მაღაზიებს მცირე შესყიდვებისთვის. ამის გათვალისწინებით, საჭიროა უფრო მეტად განვითარებული მარკეტინგული სტრატეგიების დანერგვა, რაც ხელს შეუწყობს მომხმარებლების დიდი მოცულობით შესყიდვების წახალისებას.

გლობალურ კონტექსტში, საქართველოსთვის მნიშვნელოვანი იქნება საერთაშორისო გამოცდილების გათვალისწინება, რაც საშუალებას მისცემს უფრო ეფექტურად გამოიყენოს მარკეტინგული სტრატეგიები და გაზარდოს მომხმარებელთა ლოიალობა. მაღალი მსყიდველობითუნარიანობის მქონე ქვეყნებში გამოცდილების გაზიარება და მათი საუკეთესო პრაქტიკის დანერგვა, შესაძლოა, დაეხმაროს საქართველოს გაზარდოს მომხმარებელთა ერთჯერადი ხარჯები და განავითაროს საცალო ვაჭრობის სექტორი, რაც თავის მხრივ ხელს შეუწყობს ქვეყნის ეკონომიკური ზრდის სტიმულირებას.