ჰქმნის თუ არა გენერაციული AI „კრეატიულობის გადასახადს“? საქართველოს გამოცდილება გლობალური დისკუსიის ფონზე

MIT Sloan Management Review-ის 2025 წლის ზამთრის ნომერში გამოქვეყნებულ სტატიაში “Does GenAI Impose a Creativity Tax?” ავტორები ფრანსისკო კასტრო, ჯიან გაო და სებასტიან მარტენი გვაფრთხილებენ, რომ გენერაციული ხელოვნური ინტელექტის სწრაფმა გავრცელებამ შეიძლება შეცვალოს არა მხოლოდ შრომის პროდუქტიულობა, არამედ თვითონ ადამიანური კრეატიულობის ბუნება. მათი მთავარი აზრია, რომ GenAI მართლაც ზრდის ეფექტიანობას, მაგრამ ამავდროულად შესაძლოა შექმნას ერთგვარი „კრეატიულობის გადასახადი“ — მომენტი, როცა ადამიანები თანდათან უარს ამბობენ საკუთარ სტილზე და ეჩვევიან ავტომატურად გენერირებულ „საკმარისად კარგ“ შედეგებს.

სტატიაში აღწერილია, როგორ ამცირებს ასეთი მიდგომა აზრების მრავალფეროვნებას: როდესაც ათასობით ადამიანი იყენებს ერთსა და იმავე მოდელებს, ერთი და იგივე სტრუქტურები, არგუმენტები და ფრაზები ბრუნდება უკან სასწავლო მონაცემებში — შედეგად ჩნდება ერთგვარი აზროვნების ერთფეროვნება. ავტორები მიიჩნევენ, რომ ეს პროცესი შეიძლება გადაიქცეს ჰომოგენიზაციის სპირალად, სადაც მოდელები სწავლობენ საკუთარივე პროდუქტზე და თანდათან კარგავენ ინოვაციის უნარს. გამოსავლად ისინი ხედავენ ორგანიზაციული კულტურის შეცვლას — კომპანიებმა უნდა დააწესონ ადამიანური წვლილის წესი: AI შეიძლება ასწრაფებდეს პროცესს, მაგრამ საბოლოო ინტერპრეტაცია და შემოქმედებითი ხედვა მაინც ადამიანს უნდა დარჩეს.

საქართველოში გენერაციული ხელოვნური ინტელექტის გამოყენება 2024–2025 წლებში სწრაფად იზრდება. ფინანსური სექტორი, განათლება და საჯარო მმართველობა უკვე აქტიურად ტესტავენ მოდელებს, თუმცა ადგილობრივი ბაზარი ჯერ კიდევ ეძებს ბალანსს ორ უკიდურესობას შორის — სიჩქარესა და ორიგინალურობას შორის. ეროვნული ბანკის მიერ შექმნილი AI Sandbox, რომელიც 2025 წლის ივნისში ამოქმედდა, გახდა რეგიონის პირველი ფინანსური რეგულაციური ლაბორატორია, სადაც ფინტექ–კომპანიებს შეუძლიათ ალგორითმების გამოცდა უსაფრთხო გარემოში. ინიციატივა აჩვენებს, რომ ქვეყანას სურს გახდეს ინოვაციური, თუმცა ასეთ ტესტურ რეჟიმებში ჩნდება კითხვა: შეძლებენ თუ არა კომპანიები, რომლებიც მოდელებს რეგულირებული ექსპერიმენტების ფარგლებში იყენებენ, შეინარჩუნონ საკუთარი კვლევისა და დიზაინის ავტონომია?

საქართველოსთვის ყველაზე სენსიტიური საკითხი ენობრივ რესურსებს უკავშირდება. ამჟამად ქართულ ენაზე ტრენინგისთვის საჭირო მონაცემები გლობალური მოდელების მხოლოდ უმცირეს ნაწილს შეადგენს, რაც ზრდის იმ რისკს, რომ ქართულენოვანი ტექსტები უბრალოდ დაიკარგოს საერთაშორისო მოდელების ხმაურში. სწორედ ამიტომ დაიწყო პროექტი Enagram, რომლის მიზანია ქართული ენისთვის შექმნას ღია კორპუსები და მონაცემთა ბაზები, რათა მომავალში არსებობდეს მოდელები, რომლებიც ქართული კულტურისა და საგანმანათლებლო კონტექსტისთვის ადეკვატურია.

BTU-ის ფარგლებში ჩატარებული კვლევები აჩვენებს, რომ სტუდენტები, რომლებიც იყენებენ GenAI-ს სასწავლო დავალებებში, ხშირად ტოვებენ ტექსტებს ისე, როგორც მოდელი აწარმოებს — ყოველგვარი ცვლილების გარეშე. ეს მიუთითებს იმაზე, რომ სწორედ განათლების სისტემაშია საჭირო პირველადი ინტერვენცია: სტუდენტებს უნდა მიეცეთ ცოდნა და მოტივაცია, რათა AI-ის მიერ გენერირებული ტექსტი გადაიქცეს სამუშაო სტარტად და არა საბოლოო პროდუქტად.

რეგიონის სხვა ქვეყნები განსხვავებულ გზას ირჩევენ. სომხეთმა 2025 წელს გამოაცხადა 500 მილიონი დოლარის ინვესტიცია AI-ფაბრიკაში, რომელიც მიზნად ისახავს ქვეყნის ტექნოლოგიურ ტრანსფორმაციას. აზერბაიჯანმა მიიღო ხელოვნური ინტელექტის ეროვნული სტრატეგია 2025–2028 წლებისთვის, სადაც განსაკუთრებული აქცენტი კეთდება სახელმწიფო სერვისების ავტომატიზაციასა და განათლების სექტორში AI კომპეტენციების გაძლიერებაზე. საქართველო კი ამავდროულად გახდა საბჭო ევროპის ხელოვნური ინტელექტის ჩარჩო კონვენციის ხელმომწერი ქვეყანა — რაც ნიშნავს, რომ ყველა ინიციატივა უნდა ეფუძნებოდეს ადამიანის უფლებების, დემოკრატიისა და გამჭვირვალობის პრინციპებს.

„კრეატიულობის გადასახადი“ შესაძლოა გახდეს საქართველოსთვის ის ფარული საფრთხე, რომელიც ტექნოლოგიურ მიღწევებთან ერთად ჩნდება. სიჩქარისა და სიზუსტის მიღწევისას ქვეყანამ უნდა დაიცვას საკუთარი ენა, სტილი და აზროვნების მრავალფეროვნება, რადგან მხოლოდ ეს უზრუნველყოფს, რომ ქართული საზოგადოება AI-ის მომხმარებელი კი არა, თანაავტორი გახდეს.

სტატია მომზადებულია MIT Sloan Management Review-ის ნაშრომზე “Does GenAI Impose a Creativity Tax?” დაყრდნობით და ეფუძნება BTUAI-ის 2025 წლის რეგიონულ კვლევას ხელოვნური ინტელექტის ეთიკისა და კრეატიულობის საკითხებზე.