ჰიდროენერგეტიკის გავლენა საქართველოს ეკონომიკურ ზრდაზე — საერთაშორისო გამოცდილებისა და კრიტიკული შეფასების ფონზე

ბიზნესისა და ტექნოლოგიების უნივერსიტეტის მკვლევართა — გიგა თვაურის, მაია მელიქიძისა და გარიკ თეიმურაზიანის — მიერ 2025 წელს გამოქვეყნებულმა აკადემიურმა ნაშრომმა „The Impact of Hydropower on Georgia’s GDP“ (DOI: https://doi.org/10.61586/Ynrav) — პირველად შეიმუშავა სტატისტიკურად გამართული მოდელი, რომელიც ზომავს ენერგომოხმარების გავლენას საქართველოს ეკონომიკურ ზრდაზე. კვლევა ეფუძნება 2011–2024 წლების კვარტალურ მონაცემებს და აჩვენებს, რომ ენერგომოხმარების 1%-იანი ზრდა იწვევს მშპ–ის 0.15%-იან ზრდას. მოდელი გამოირჩევა მაღალი განმარტებითი ძალით (R² = 0.948), რაც მიუთითებს, რომ ენერგეტიკული ფაქტორები ეკონომიკური დინამიკის თითქმის მთელ ცვალებადობას განსაზღვრავს.

მკვლევართა აზრით, საქართველოში ჰიდროენერგია არა მხოლოდ ძირითადი ენერგორესურსია (75%-იანი წილით), არამედ ეკონომიკური სტაბილურობის ერთ–ერთი მთავარი საყრდენია. ამასთან, ქვეყანას ჯერ კიდევ ათვისებული აქვს მხოლოდ ჰიდრორესურსების დაახლოებით 22%, რაც ნიშნავს, რომ ეკონომიკური ზრდის პოტენციალი ამ მიმართულებით კვლავ დიდია. კვლევა მიუთითებს იმაზეც, რომ უცხოური პირდაპირი ინვესტიციები სტატისტიკურად უმნიშვნელო გავლენას ახდენს ეკონომიკურ ზრდაზე, ხოლო იმპორტისა და ექსპორტის ბალანსი — უარყოფით გავლენას. ეს დასკვნა პირდაპირ მიუთითებს ენერგოდამოუკიდებლობისა და შიდა გენერაციის სტრატეგიულ მნიშვნელობაზე.

საერთაშორისო მონაცემების შედარება აჩვენებს, რომ საქართველოს გამოცდილება ფართო გლობალურ ტენდენციებში ჯდება, თუმცა ამავე დროს გვთავაზობს საინტერესო განსხვავებებს. ჩინეთში ჩატარებულმა კომპიუტაბელური ზოგადი ბალანსის მოდელირებამ (CGE, SinoTERM) აჩვენა, რომ დიდი ჰიდროპროექტები ზრდიან რეგიონულ მშპ–ს 114%-ით, მაგრამ ეროვნული დონეზე მათი გავლენა შეზღუდულია — მხოლოდ 0.04%-ით (Ni et al., 2022). ეს ასახავს იმ პარადოქსს, რომ მასშტაბური ენერგოინვესტიციები ხშირად იწვევს რეგიონულ გამდიდრებას, მაგრამ არა მთლიანი ეკონომიკის გარდაქმნას. მსგავსი შედეგები დაფიქსირდა თურქეთშიც, სადაც ჰიდროენერგეტიკული პროექტების წვლილი რეალურ მშპ–ში შეფასდა წლიურად დაახლოებით 0.14%-ად (Levent, 2010).

ნეპალის შემთხვევაში აზიის განვითარების ბანკის მოდელირება აჩვენებს, რომ ჰიდროპოტენციალის 20%-ით ზრდა რეალურ მშპ–ს ზრდის 87%-ით, ხოლო ენერგიის ექსპორტი მნიშვნელოვნად ამცირებს იმპორტის საჭიროებას (ADB, 2024). თუმცა ეკონომიკური ეფექტი იქაც დამოკიდებულია იმაზე, ინარჩუნებს თუ არა ქვეყანა მიღებული შემოსავლის ნაწილს შიდა წარმოებაში და ადგილობრივ დასაქმებაში. ბუტანის მაგალითი კიდევ უფრო ნათელია — ქვეყნის მშპ–ის 13–14% მოდის ჰიდროენერგიაზე, ხოლო სახელმწიფო შემოსავლების 27% მიღებულია ინდოეთში ელექტროენერგიის ექსპორტით. თუმცა ამავე დროს, ბუტანის ეკონომიკა ზედმეტად არის დამოკიდებული ერთი სეგმენტის ექსპორტზე, რაც ზრდის ფინანსურ და კლიმატურ რისკებს (World Bank, 2020; Inter Press Service, 2025).

გლობალურ სურათს ადასტურებს ბრაზილიის მაგალითიც, სადაც ენერგეტიკული ინფრასტრუქტურის გარეშე ქვეყნის რეალური მშპ იქნებოდა 35%-ით ნაკლები, რაც ცხადყოფს ჰიდროენერგიის სისტემურ მნიშვნელობას ინდუსტრიალიზაციის პროცესში (World Bank, 2010). თუმცა იგივე კვლევებმა აჩვენა, რომ ადგილობრივ დონეზე ჰიდროელექტროსადგურები იძლევა განსხვავებულ შედეგებს — ზოგიერთ მუნიციპალიტეტში მშპ იზრდება, სხვებში კი მცირდება. ეს ასახავს სოციალურ და ეკოლოგიურ ფასს, რომელსაც ენერგეტიკული პროექტები თან ახლავს.

კანადაში ჰიდროენერგია წარმოადგენს ენერგეტიკული სტრუქტურის ბირთვს — ელექტროენერგიის 63% იწარმოება ჰიდროსადგურებით, რაც ყოველწლიურად ქმნის დაახლოებით 37 მილიარდ კანადურ დოლარს მშპ–ში და უზრუნველყოფს 135 000 სამუშაო ადგილს (WaterPower Canada, 2015). ამავდროულად, ეთიოპიის „დიდი აღორძინების კაშხლის“ (GERD) პროექტი გამოირჩევა როგორც ერთ–ერთი უდიდესი ენერგოინვესტიცია აფრიკაში: მას შეუძლია ქვეყანას მოუტანოს წლიურად 1 მილიარდ დოლარზე მეტი შემოსავალი, მაგრამ ექსპერტების ნაწილი აღნიშნავს, რომ ეკონომიკური სარგებელი შესაძლოა დროებით იქნეს ნეიტრალიზებული გეოპოლიტიკური დაძაბულობით და წყლის რესურსების მართვის პრობლემებით (Addis Insight, 2025).

საერთაშორისო ანალიზი გვიჩვენებს, რომ ჰიდროენერგიის გავლენა მშპ–ზე არ არის ერთგვაროვანი. ქვეყნები, რომლებიც ახერხებენ წარმოების ინტეგრირებას სხვა სექტორებთან — მაგალითად, ინდუსტრიასთან, სოფლის მეურნეობასთან და განათლებასთან — იღებენ გაცილებით მაღალ ეკონომიკურ ეფექტს. ხოლო ქვეყნები, რომლებიც ენერგიის ექსპორტზეა ორიენტირებული, უფრო მეტად ექვემდებარებიან გარე ფასების ცვალებადობას და ინვესტიციების კონცენტრაციას რამდენიმე დიდ პროექტში.

მნიშვნელოვანია კრიტიკული შეფასებაც: მიუხედავად იმისა, რომ ჰიდროენერგია უზრუნველყოფს დაბალ–ნახშირბადიან ეკონომიკურ ზრდას, ის ასევე ქმნის ეკოსისტემურ რისკებს — მდინარეთა დინების ცვლილება, ბიომრავალფეროვნების დაკარგვა და მოსახლეობის იძულებითი გადანაცვლება ხშირად ამცირებს პროექტების სოციალურ მიღებას. ამიტომ, საერთაშორისო გამოცდილება აჩვენებს, რომ ეკონომიკური წარმატება ჰიდროენერგეტიკაში განისაზღვრება არა მხოლოდ გიგავატებით, არამედ იმით, თუ როგორ ხდება ენერგეტიკული სარგებლის გადანაწილება საზოგადოებაში.

საქართველოს შემთხვევაში, კვლევის შედეგები ხაზს უსვამს შიდა ენერგორესურსების გონივრულ ათვისებას და ენერგოიმპორტზე დამოკიდებულების შემცირებას როგორც ეკონომიკური ზრდის საფუძველს. როდესაც ენერგომოხმარების ზრდა იწვევს პირდაპირ მშპ–ის მატებას, ეს მიუთითებს იმაზე, რომ ქვეყნის ენერგეტიკული პოლიტიკა შეიძლება გახდეს არა მხოლოდ კლიმატური, არამედ ეკონომიკური სტრატეგიის ბირთვი.

სტატია მომზადებულია BTUAI-ს მიერ, აკადემიური კვლევის “The Impact of Hydropower on Georgia’s GDP” (Tvauri G., Melikidze M., Teymurazyan G., 2025, Business and Technology University, DOI: 10.61586/Ynrav) და სხვა საერთაშორისო წყაროების საფუძველზე.