ჰაერის დაბინძურება საქართველოში და მისი ეკონომიკური ფასი

თბილისში ჩასუნთქული ჰაერი ხშირად მხოლოდ ჟანგბადი არ არის. გარემოს ეროვნული სააგენტოს მონაცემებით, ბოლო წლებში თბილისში, რუსთავსა და ბათუმში ჰაერში მტვრის ნაწილაკების (PM2.5 და PM10) დონე რეგულარულად აჭარბებს ჯანმრთელობისთვის უსაფრთხო ზღვარს. მაგალითად, 2023 წელს თბილისის რამდენიმე მონიტორინგის პუნქტში PM2.5-ის წლიური საშუალო მაჩვენებელი 25 მიკროგრამს გადააჭარბა, მაშინ როცა ჯანმოს ახალი რეკომენდაცია 5 მიკროგრამია. ეს ხუთჯერ მაღალი დონეა.

OECD-ის მოდელების გამოყენებით, რომლებიც დაახლოებულად აფასებენ ჰაერის დაბინძურების გამო გამოწვეულ ზიანს ჯანმრთელობაზე, საქართველოში ამ ზარალმა 2022 წელს მიაღწია დაახლოებით 1.2 მილიარდ ლარს (დაახლოებით 450 მილიონი აშშ დოლარი), რაც ქვეყნის მშპ–ის დაახლოებით 2.2%-ს შეადგენდა. მსგავსი მასშტაბის ეკონომიკური ზარალი სავარაუდოდ შენარჩუნებულია 2024 წელსაც, რადგან გარემოს მდგომარეობის ან რეგულაციების მხრივ არსებითი გაუმჯობესება ამ პერიოდში არ დაფიქსირებულა.

საყურადღებოა, რომ მხოლოდ ჯანმრთელობის სისტემაზე დატვირთვა არ არის ერთადერთი ეკონომიკური შედეგი. ერთ–ერთი კვლევა მსოფლიო ბანკის მიერ 2020 წელს მიუთითებდა, რომ თბილისში ჰაერის დაბინძურების პირდაპირი შედეგია პროდუქტიულობის კლება და ზოგ შემთხვევაში სასწავლო პროცესის შეფერხება. გარდა ამისა, ტურიზმზე ნეგატიური გავლენაც იზრდება — მაგალითად, რუსთავისა და ზუგდიდის მსგავსად დაბინძურებული ქალაქები ნაკლებად ითვლება მიმზიდველად ეკოტურიზმის მიმართულებით.

სისტემური მიდგომა ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესშია. საქართველოში ჰაერის ხარისხის მონიტორინგი მხოლოდ 9 ქალაქში ფუნქციონირებს სრული დატვირთვით და სენსორების რაოდენობა საკმარისი არ არის ურბანული ვარიაციების დაფარვისთვის. ამას ემატება რეგულაციების არასაკმარისი აღსრულება — მაგალითად, ავტომობილების ტექნიკური ინსპექტირების სისტემა ჯერ კიდევ სუსტი რგოლია. შედეგად, თბილისში მოძრავი ავტომობილების 50%-ზე მეტს მინიმუმ ერთიდან რამდენიმე ტექნიკური პრობლემა აღენიშნება.

მსოფლიო გამოცდილება აჩვენებს, რომ დაბინძურების შემცირება სერიოზულ ეკონომიკურ სარგებელს იძლევა. კოპენჰაგენში ან ბოგოტაში საზოგადოებრივი ტრანსპორტის ეკოლოგიური რეფორმები არა მხოლოდ ჰაერის ხარისხს აუმჯობესებს, არამედ ამცირებს ჯანდაცვის ბიუჯეტზე წნეხს. საქართველოში ამავეს მიღწევა შესაძლებელი იქნებოდა ისეთი ნაბიჯებით, როგორიცაა დაბალი ემისიის ზონების დანერგვა თბილისში, ძველი ავტოტრანსპორტის ეტაპობრივი ჩანაცვლება და მწვანე საფარის ზრდა.

დღეს, როცა გარემოს დაცვა ჯერ კიდევ განიხილება როგორც დანახარჯი და არა ინვესტიცია, ქვეყნისთვის სასიცოცხლოა იმ ეკონომიკური არგუმენტების გააზრება, რომლებიც მეტ ჟანგბადს და ნაკლებ ხარჯს გვპირდებიან. საქართველოში ჰაერის ხარისხზე ზრუნვა არა მხოლოდ ეკოლოგიური, არამედ ეკონომიკური საჭიროებაა.