ცხოველების ექსპორტი საქართველოდან: ტენდენციები, გამოწვევები და სტრატეგიული გზები

ბოლო წლების განმავლობაში საქართველო ეტაპობრივად იქცევა ცოცხალი ცხოველების რეგიონულ ექსპორტიორად. თუ ათი წლის წინ ეს სეგმენტი სოფლის მეურნეობის სტატისტიკაში ნაკლებად შესამჩნევი იყო, 2024 წლის მონაცემებით, ცხვრისა და თხის ექსპორტმა 39.9 მლნ დოლარს მიაღწია და რაოდენობრივად დაახლოებით 10.5 ათასი ტონა შეადგინა (ITC/ფინანსთა სამინისტრო). მიუხედავად იმისა, რომ ეს მაჩვენებელი მცირედით ჩამოუვარდება 2023 წლის პიკს, მაინც მნიშვნელოვნად აღემატება პანდემიამდე არსებულ მოცულობებს და მკაფიოდ აჩვენებს დინამიურ ზრდას.

საქართველოს ექსპორტი ძირითადად ორი ბაზრის ირგვლივ არის კონცენტრირებული. საუდის არაბეთი უდიდესი მყიდველია – 2024 წელს იქ გავიდა 23.8 მლნ დოლარის ცოცხალი ცხვარი, რაც მთლიანი ექსპორტის 59.7%-ს შეადგენს. საშუალო ფასი საუდის არაბეთში მაღალია – დაახლოებით 4,700 დოლარი ტონაზე, რაც ამ ბაზარს საქართველოსთვის განსაკუთრებულად მიმზიდველს ხდის. მეორე მნიშვნელოვანი მიმართულებაა აზერბაიჯანი, რომელმაც შეიძინა 14.25 მლნ დოლარის პროდუქცია, ანუ 35.7% მთლიანი ექსპორტიდან, თუმცა აქ ფასი გაცილებით დაბალია – დაახლოებით 3,000 დოლარი ტონაზე (ITC). შედარებით მცირე, მაგრამ სტრატეგიულად საინტერესო ბაზრებია ყატარი, ლიბანი, ირანი და ერაყი, რომლებიც უკვე იკავებენ რამდენიმე პროცენტს და პოტენციალი აქვთ ზრდისთვის.

ცოცხალი მსხვილფეხა საქონლის ექსპორტმაც ახალი სუნთქვა შეიძინა. 2025 წლის პირველ სამ თვეში საქონლის ექსპორტი წინა წელთან შედარებით 230%-ით გაიზარდა (BTUAI). მხოლოდ იანვარ–აგვისტოში საქართველომ მიიღო 48.6 მლნ დოლარი საქონლის ექსპორტიდან. ძირითადი მიმართულებებია ერაყი და აზერბაიჯანი, რაც იმაზე მიუთითებს, რომ ქვეყანა უკვე არ არის მხოლოდ ცხვრის ექსპორტიორი – მსხვილფეხა საქონელიც იწყებს მნიშვნელოვანი წილის დაკავებას.

გლობალური ტენდენციები ამ სურათს კიდევ უფრო საინტერესო კონტექსტს აძლევს. MENA რეგიონში (მახლობელი აღმოსავლეთი და ჩრდილოეთი აფრიკა) ცოცხალი ცხვრის იმპორტი 2025 წლისთვის მიაღწევს დაახლოებით 9 მილიონ ცხოველს (MLA, 2025). ეს ნიშნავს, რომ რეგიონული მოთხოვნა კვლავ ძლიერია, თუმცა კონკურენცია მკვეთრად იზრდება. აზერბაიჯანი სულ უფრო მეტ იაფფასიან ცხვარს იღებს ყაზახეთიდან და უკრაინიდან, ხოლო თურქეთი და ირანი რეგიონში ტრადიციულად ძლიერ მოთამაშეებად რჩებიან.

საქართველოსთვის განსაკუთრებული გამოწვევაა ჰალალის სერტიფიკაცია და ვეტერინარული კონტროლი. GCC-ის ქვეყნებში (საუდის არაბეთი, ყატარი, ქუვეითი და სხვ.) მოთხოვნები მკაცრია და ხშირ შემთხვევაში ადგილობრივ ექსპორტიორებს სწორედ ეს ბარიერები ზღუდავს. კვლევები აჩვენებს, რომ სტანდარტების სრულ შესაბამისობაში მოყვანა არა მხოლოდ აუცილებელი, არამედ გადამწყვეტია მაღალი ღირებულების ბაზრებზე წვდომისთვის. ასევე პრობლემად რჩება ლოგისტიკა – ცოცხალი ცხოველების ტრანსპორტირება გრძელ მანძილზე ხარჯიანია და მნიშვნელოვან ინფრასტრუქტურულ ინვესტიციას მოითხოვს.

2020–2024 წლებში ცოცხალი ცხოველების ექსპორტის საშუალო წლიურმა ზრდამ 20% ღირებულებით და 15% რაოდენობით შეადგინა (ITC). თუმცა 2023–2024 წლებში უკვე შეიმჩნეოდა ზრდის შენელება – წლიური ცვლილება -10% იყო ღირებულებაში, რაც შეიძლება მიუთითებდეს ბაზრის დროებით გაჯერებაზე ან ლოგისტიკურ სირთულეებზე.

საქართველოს წინაშე ორი ძირითადი ამოცანაა: პირველი – დივერსიფიკაცია, რათა ქვეყანა ნაკლებად იყოს დამოკიდებული მხოლოდ საუდის არაბეთსა და აზერბაიჯანზე და შეძლოს ექსპორტის ზრდა სხვა არაბულ ბაზრებში, მათ შორის იორდანიასა და ქუვეითში. მეორე – სტანდარტების გაძლიერება: ჰალალისა და საერთაშორისო ვეტერინარული მოთხოვნების მკაცრი დაცვა, რაც ქართულ პროდუქტს კონკურენტუნარიანს გახდის თურქულ და ირანულ მიწოდებებთან შედარებით.