საქართველო მწვანე წყალბადის რუკაზე: ფანტაზია თუ რეალური ეკონომიკური შანსი?

მწვანე წყალბადი არის წყალბადის სახეობა, რომელიც იწარმოება წყლის ელექტროლიზის გზით მხოლოდ განახლებადი ენერგიის — მზის, ქარის ან ჰიდროენერგიის — გამოყენებით. ამ პროცესში წყალი (H₂O) იყოფა წყალბადად (H₂) და ჟანგბადად (O₂), არ გამოიყოფა სათბური გაზები, რის გამოც მას „მწვანე“ ეწოდება. განსხვავებით ტრადიციული, ე.წ. „ნაცრისფერი“ ან „ლურჯი“ წყალბადისგან, რომლის წარმოება დამოკიდებულია ბუნებრივ აირზე ან სხვა ნახშირბადოვან საწვავებზე, მწვანე წყალბადი ითვლება კლიმატისთვის ნეიტრალურ და ენერგეტიკული ტრანზიციის ერთ–ერთ მთავარ კომპონენტად.

მსოფლიო ენერგეტიკული სააგენტოს (IEA) 2024 წლის მონაცემებით, მწვანე წყალბადის გლობალური წარმოება დღემდე საკმაოდ შეზღუდულია — მსოფლიო წყალბადის მხოლოდ დაახლოებით 1% მოდის განახლებადი წყაროებიდან. თუმცა სააგენტოს პროგნოზით, მწვანე წყალბადის წილი 2030 წლისთვის შეიძლება გაიზარდოს 10-15%-მდე, თუ მიმდინარე ინვესტიციები და ინფრასტრუქტურული პროექტები წარმატებით განხორციელდება. უკვე გამოცხადებულია 1 000-ზე მეტი მწვანე წყალბადის პროექტი მსოფლიოში, რომელთა ჯამური ღირებულება 320 მილიარდ დოლარს აჭარბებს, თუმცა მხოლოდ მათი მესამედი იმყოფება აქტიური მშენებლობის ფაზაში.

ბოლო წლებში საქართველოს მთავრობის ყურადღება ამ მიმართულებით გაიზარდა — 2024 წელს გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტრომ მწვანე წყალბადის განვითარების სტრატეგიის პირველი მონახაზი გამოაქვეყნა.

საქართველოს აქვს რამდენიმე სტრატეგიული უპირატესობა: მდიდარი ჰიდრორესურსები, მზისა და ქარის ენერგიის მზარდი პოტენციალი და გეოგრაფიული სიახლოვე ევროკავშირის ბაზრებთან. თეორიულად, ეს შეიძლება ქვეყანას აქცევდეს მწვანე წყალბადის ექსპორტიორ რეგიონად. თუმცა, რეალურ სურათში ჯერ ბევრი მნიშვნელოვანი გამოწვევაა.

2023 წლის სტატისტიკის მიხედვით, ქვეყნის განახლებადი ენერგიის წარმოება ჯერ კიდევ ძირითადად ჰიდროელექტროსადგურებზეა დამოკიდებული და მზისა და ქარის წილი ჯამური გამომუშავების მხოლოდ 3%-ს აღწევს. მწვანე წყალბადის წარმოებისთვის აუცილებელია გაცილებით უფრო დიდი მოცულობის იაფი და გამართული განახლებადი ენერგიის წყაროები. თან, წყალბადის ელექტროლიზატორები — ის ტექნოლოგია, რომელიც წყალს ჰაერისგან განაცალკევებს — ჯერ კიდევ ძვირადღირებულია: დღევანდელი ღირებულება მსოფლიოში საშუალოდ 1000–1500 დოლარია ერთ კვტ–ზე.

საქართველოს ენერგეტიკის განვითარების ფონდმა უკვე დაიწყო რამდენიმე წინასწარი კვლევა, თუმცა სრულფასოვანი მწვანე წყალბადის პროექტებისთვის საჭირო იქნება მასშტაბური ინფრასტრუქტურული განვითარება — მათ შორის ელექტროენერგიის ახალ ქსელებში, წყალბადის საწარმოებში და საექსპორტო ლოგისტიკის სისტემებში.

გარდა ამისა, მსოფლიო ბაზარზე მწვანე წყალბადზე კონკურენცია სწრაფად იზრდება: მაროკო, ჩილე, საუდის არაბეთი და ავსტრალია უკვე ავითარებენ ბევრად უფრო დიდ და მეტად დაფინანსებულ პროექტებს. საქართველოსთვის რეალური შანსი შეიძლება იყოს სპეციალიზაცია კონკრეტულ ნიშებში — მაგალითად, მცირე მოცულობის მწვანე წყალბადის წარმოება და მიწოდება ახლომდებარე რეგიონებისთვის ან იმ ინდუსტრიების მომარაგება, რომლებიც ვერ ახერხებენ დიდი მასშტაბის იმპორტს.

დღევანდელი მდგომარეობით, საქართველო მწვანე წყალბადის რუკაზე ჯერ მხოლოდ პოტენციური მოთამაშის როლს იკავებს. თუმცა, თუ 2025 წლიდან დაწყებული შეძლებს განახლებადი ენერგიის განვითარებისა და საინვესტიციო სტიმულების ეფექტიან შეთავაზებას, შესაძლოა ეს ფანტაზია ეტაპობრივად გადაიქცეს რეალურ ეკონომიკურ შესაძლებლობად.