საქართველოს საგარეო ვალი: ტენდენციები, შედარება და სამომავლო პერსპექტივები

საგარეო ვალი წარმოადგენს ეკონომიკური განვითარების მნიშვნელოვან ინსტრუმენტს, რომელიც სახელმწიფოებს შესაძლებლობას აძლევს ფინანსური რესურსები მოიზიდონ მასშტაბური პროექტების დასაფინანსებლად, რომელთა დაფინანსებაც ადგილობრივი ბიუჯეტიდან შეუძლებელია. თუმცა, საგარეო ვალის არსებობა გულისხმობს როგორც სარგებელს, ასევე გამოწვევებს, რადგან მისმა ჭარბმა გამოყენებამ შესაძლოა საფრთხე შეუქმნას ქვეყნის ფინანსურ სტაბილურობასა და ეკონომიკურ ზრდას.

2024 წლის სექტემბრის მონაცემებით, საქართველოს სახელმწიფო საგარეო ვალი 9.033 მილიარდ აშშ დოლარს (დაახლოებით 24.658 მილიარდ ლარს) შეადგენს. ეს მაჩვენებელი წინა წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით 580.7 მილიონი დოლარით გაიზარდა, რაც ასახავს საქართველოს ეკონომიკის საგარეო ვალის ზრდის ტენდენციას. 2023 წლის სექტემბერში ეს მაჩვენებელი 8.452 მილიარდ დოლარს შეადგენდა (22.639 მილიარდი ლარი), რაც მიუთითებს ვალის ზრდის შესამჩნევ ცვლილებაზე ბოლო ერთ წელიწადში.

მთავრობის საგარეო ვალის ძირითადი ნაწილი მრავალმხრივი კრედიტორების დავალიანებაა, რომელიც 6.538 მილიარდ დოლარს შეადგენს, ხოლო ორმხრივი კრედიტორების დავალიანება 1.609 მილიარდი დოლარია. საქართველოს ეროვნულ ბანკს დამატებით აქვს საგარეო ვალდებულებები, რომლის მოცულობაც 385.8 მილიონ დოლარს შეადგენს.

საქართველოს მთავარი კრედიტორები არიან აზიის განვითარების ბანკი (ADB), მსოფლიო ბანკი (IBRD და IDA), და ევროპის საინვესტიციო ბანკი (EIB). აზიის განვითარების ბანკის კრედიტი ყველაზე დიდია და შეადგენს 2.361 მილიარდ დოლარს, რასაც მოსდევს მსოფლიო ბანკის (IBRD) 1.658 მილიარდი დოლარი და ევროპის საინვესტიციო ბანკის 1.149 მილიარდი დოლარი. ორმხრივი კრედიტორების მხრივ, საქართველო ყველაზე მეტი ვალის მქონეა საფრანგეთთან (814.5 მილიონი დოლარი), გერმანიასთან (617.6 მილიონი დოლარი) და იაპონიასთან (131.8 მილიონი დოლარი).

საქართველოს საგარეო ვალის ანალიზისას მნიშვნელოვანია მისი შედარება მეზობელ ქვეყნებთან, რათა შეფასდეს რეგიონის საერთო ფინანსური მდგრადობა და ეკონომიკური პოლიტიკის მიმართულებები.

აზერბაიჯანი: აზერბაიჯანის საგარეო ვალი შედარებით დაბალია. ქვეყანა ნავთობისა და გაზის სექტორიდან მიღებული შემოსავლების მეშვეობით ინარჩუნებს დაბალ ვალის დონეს. აზერბაიჯანში საგარეო ვალი მშპ-ს დაახლოებით 20%-ს შეადგენს, რაც მიუთითებს ქვეყნის ფინანსურ მდგრადობაზე და კრედიტორებზე ნაკლებ დამოკიდებულებაზე.

სომხეთი: სომხეთის საგარეო ვალი დაახლოებით 8 მილიარდ დოლარს აღწევს და მშპ-ს დაახლოებით 50%-ს შეადგენს. ეს მაჩვენებელი მიუთითებს სომხეთის მაღალ დამოკიდებულებაზე საგარეო ფინანსურ რესურსებზე, რაც ქმნის გამოწვევებს ეკონომიკური განვითარების და სტაბილურობისთვის.

თურქეთი: თურქეთს საგარეო ვალის მოცულობა მაღალი აქვს, რომელიც მილიარდობით დოლარს შეადგენს და მშპ-ს დაახლოებით 40%-ს შეადგენს. თურქეთის ეკონომიკა ბოლო წლებში განიცდის ფინანსურ მერყეობებს, რაც ვალუტის გაუფასურების და ინფლაციის ზრდის შედეგად არის გამოწვეული. თურქეთისთვის საგარეო ვალის მართვა კომპლექსურ გამოწვევას წარმოადგენს, რაც საფრთხეს უქმნის ქვეყნის ფინანსურ სტაბილურობას.

საქართველოს საგარეო ვალის სტრუქტურა მრავალმხრივია და მოიცავს როგორც მრავალმხრივ, ასევე ორმხრივ კრედიტორებს. მრავალმხრივი კრედიტორები, როგორებიც არიან აზიის განვითარების ბანკი და მსოფლიო ბანკი, უზრუნველყოფენ ფინანსურ დახმარებას ინფრასტრუქტურული, სოციალური და ეკონომიკური განვითარების პროექტებისთვის. ეს მოიცავს გზების, სკოლების, საავადმყოფოების მშენებლობას, ენერგეტიკის სფეროს განვითარებას და სხვა.

2024 წელს ვალის ზრდის ძირითადი მიზეზი იყო ინფრასტრუქტურული პროექტების დაფინანსების საჭიროება, რაც მიზნად ისახავდა ეკონომიკური ზრდის უზრუნველყოფას და სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესებას.

გლობალურად, საგარეო ვალის მოცულობა სხვადასხვა ქვეყნებში მნიშვნელოვნად განსხვავებულია და დამოკიდებულია ეკონომიკის მასშტაბსა და განვითარების დონეზე. მაგალითად, აშშ არის ყველაზე დიდი საგარეო ვალის მქონე ქვეყანა, რომლის ვალი ტრილიონობით დოლარს აღწევს და მნიშვნელოვნად აჭარბებს ქვეყნის მშპ-ს. იაპონია ასევე ერთ-ერთი ყველაზე დიდი ვალის მქონე ქვეყანაა, თუმცა იაპონიის საგარეო ვალი ძირითადად შიდა ინვესტორების ხელშია, რაც მის მართვას შედარებით ადვილს ხდის.

ევროკავშირის ქვეყნებს შორის, მაგალითად საბერძნეთს და იტალიას, საგარეო ვალის მაღალი დონე აქვთ, რაც მათ ეკონომიკურ სტაბილურობას კრიზისების დროს განსაკუთრებით რთულს ხდის. ასეთი ქვეყნები ხშირად დამოკიდებულნი არიან ევროკავშირის დახმარებაზე, რათა უზრუნველყონ ვალის მომსახურება და თავიდან აიცილონ ფინანსური კრიზისები.

საქართველოს საგარეო ვალის ზრდა არის როგორც ეკონომიკური განვითარების, ასევე გამოწვევების შედეგი. მიუხედავად იმისა, რომ ვალი 580.7 მილიონი დოლარით გაიზარდა ბოლო ერთ წელიწადში, მისი დონე კონტროლირებადია და მიზნად ისახავს ინფრასტრუქტურული და სოციალური პროექტების დაფინანსებას.

მიუხედავად საგარეო ვალის ზრდისა, საქართველოს აქვს პოტენციალი განავითაროს ეკონომიკური მაჩვენებლები და ფინანსური მდგრადობა, თუ შეინარჩუნებს სწორ პოლიტიკას და გააგრძელებს მჭიდრო თანამშრომლობას საერთაშორისო კრედიტორებთან. ვალის სტაბილური მართვა და გრძელვადიანი ხედვა მისცემს ქვეყანას საშუალებას, წარმატებით გაუმკლავდეს მიმდინარე ეკონომიკურ გამოწვევებს და შეინარჩუნოს ფინანსური სტაბილურობა.