საკუთარ საცხოვრებელზე ორიენტაცია საქართველოში: კულტურული ტენდენცია თუ ეკონომიკური გათვლა?

საქართველოში საკუთარ ბინაზე ფლობა არამარტო მიზანია, არამედ ცხოვრების ერთგვარი ნორმაც. ბევრი თვლის, რომ წარმატებული ცხოვრება იწყება მაშინ, როცა „საკუთარი ჭერი“ გაქვს. ოფიციალური სტატისტიკაც ამას აჩვენებს: საქსტატის მონაცემებით, ქვეყნის მოსახლეობის 90%-ზე მეტი საკუთარ საცხოვრებელში ცხოვრობს, მაშინ როცა განვითარებულ ქვეყნებში ეს მაჩვენებელი მნიშვნელოვნად დაბალია – მაგალითად, გერმანიაში დაახლოებით 50%-ია, შვეიცარიაში კი – სულ რაღაც 40%.

რა ქმნის ამ განსხვავებას? რატომ არის საქართველოში ბინის ფლობა თითქმის ცხოვრების აუცილებელი  კომპონენტი, მაშინ როცა ბევრ განვითარებულ ქვეყანაში ადამიანებისთვის ქირაობა სრულიად მისაღებია და ხშირად – უფრო რაციონალურიც?

პასუხი მხოლოდ ეკონომიკაში არ არის – უფრო ღრმად წასული კულტურული, ისტორიული და ფსიქოლოგიური ფაქტორებია, რომლებიც საქართველოში საკუთრებას ძალიან სპეციფიკურ მნიშვნელობას ანიჭებს.

უპირველეს ყოვლისა, დამოუკიდებლობისა და სტაბილურობის განცდა. პოსტსაბჭოთა სივრცეში, მათ შორის საქართველოშიც, საკუთრების ფლობა ხშირად ასოცირდება უსაფრთხოებასთან. მას შემდეგ, რაც 90-იანი წლების ქაოტურმა ეკონომიკურმა პროცესებმა ადამიანებს დაუმახსოვრა, რომ ქირით ცხოვრება შეიძლება დროებით იყოს და სახიფათოც კი, ბევრისთვის საკუთრება გახდა ძირითადი თავდაცვითი ინსტრუმენტი ფინანსური გაურკვევლობის წინააღმდეგ. ბინის ფლობა თითქოს ცხოვრების მინიმალურ გარანტიად იქცა – სივრცე, სადაც არავინ გაგაძევებს და არ გაგიძვირდება ქირა.

კულტურული ფაქტორებიც დიდ როლს თამაშობს. ქართულად აღზრდილ ადამიანებს ხშირად ბავშვობიდანვე ასწავლიან, რომ ოჯახის შექმნა ნიშნავს საკუთრების ქონას – სჯობს პატარა, ძველი და გარეუბანში იყოს, მაგრამ „შენი“ იყოს. ამავდროულად, ქირით ცხოვრება ბევრი ადამიანის თვალში აღიქმება როგორც დროებითი, არამტკიცე მდგომარეობა – თითქოს ჯერ კიდევ არ გადმოგიწყვია ცხოვრების ბინა.

ეკონომიკური რეალობაც თავისას აკეთებს. მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოში შემოსავლების დონე ბევრად დაბალია, ვიდრე განვითარებულ ქვეყნებში, უძრავი ქონება შედარებით უფრო ხელმისაწვდომია – განსაკუთრებით რეგიონებში. ამიტომ ბევრისთვის სესხით ბინის ყიდვა შესაძლოა უფრო ეკონომიური და გრძელვადიანად გამართლებული იყოს, ვიდრე ქალაქის ცენტრში მზარდი ქირის გადახდა. ამასთანავე, უძრავი ქონება ბევრი ადამიანის თვალში ინვესტიციად აღიქმება – „თუ ვერ გააქირავებ, შვილს დაუტოვებ“.

თუმცა, რამდენად არის ბინის ფლობა კარგი ინვესტიცია? საქართველოში უძრავი ქონება წლების განმავლობაში ფასდებოდა და ზოგიერთ პერიოდში მართლაც შემოსავლიანი მიმართულება იყო, განსაკუთრებით ტურისტულ და სწრაფად განვითარებად უბნებში. თუმცა, თანამედროვე ბაზარზე ფასების ზრდა ყოველთვის არ უტოლდება რეალურ მოგებას – მით უმეტეს, თუ ქონება მხოლოდ პირადი მოხმარებისთვის გამოიყენება. ამასთანავე, უძრავი ქონება ნაკლებად ლიკვიდურია: გაყიდვა შესაძლოა დიდ დროსა და რესურსს მოითხოვდეს.

განვითარებულ ქვეყნებში ბევრი ადამიანი უპირატესობას ანიჭებს დივერსიფიცირებულ ინვესტიციებს – მაგალითად, საფონდო ბაზრებზე, ფონდებში ან სტარტაპებში, რადგან მათში შესვლა და გამოსვლა უფრო მარტივია, ხოლო პოტენციური სარგებელი – კონკურენტული. საქართველოში ეს არჩევანი ნაკლებად გავრცელებულია, partly ინფრასტრუქტურის ნაკლებობის და partly ნაკლები საინფორმაციო მხარდაჭერის გამო. სწორედ ამიტომ, უძრავი ქონება ხშირად რჩება ერთადერთ რეალურ, შესამჩნევ აქტივად, რომელსაც ადამიანებმა ფულადი დანაზოგის შესანახად მიიჩნევენ.

თუმცა ამ ლტოლვას საკუთრებისკენ თან სდევს გარკვეული მოტაცებული მოლოდინებიც – ხშირად ადამიანები ყიდულობენ ბინებს იმის მიუხედავად, შეძლებენ თუ არა გრძელვადიანად სესხის გადახდას ან რამდენად შეესაბამება ეს გადაწყვეტილება მათ რეალურ საჭიროებებს. არაერთი ოჯახი წლებია იბრძვის იმისთვის, რომ „თავისი ბინა ჰქონდეს“, თუმცა ამავე დროს ვერ ახერხებს ცხოვრების სტანდარტის ამაღლებას, რადგან ძირითადი შემოსავალი იპოთეკური სესხის გადახდაში მიდის.

საკუთარი ბინის ფლობა შეიძლება მართლაც გონივრული გადაწყვეტილება იყოს – მაგრამ მხოლოდ მაშინ, როცა ის ემთხვევა ადამიანის ფინანსურ შესაძლებლობებს, ცხოვრებას არ აქცევს სტრესულ რუტინად და არ ხდება თვითმიზანი. განვითარებულ ქვეყნებში ქირით ცხოვრება არ განიხილება როგორც ჩავარდნა – პირიქით, მოქნილობას და ფინანსურ თავისუფლებას უკავშირდება.