როდესაც კულტურა ხდება ეკონომიკა — მზადაა თუ არა საქართველო შემოქმედებითი ეკონომიკისთვის?

მსოფლიოში სულ უფრო ფართოვდება ეკონომიკური მიდგომა კულტურისადმი: ხელოვნება, დიზაინი, არქიტექტურა, მედია, ციფრული თამაშები და ვიზუალური კომუნიკაცია უკვე არა მხოლოდ კულტურული პროდუქტებია, არამედ ეკონომიკის მნიშვნელოვანი სექტორები. სწორედ ამ მულტიდისციპლინარულ გარემოში ჩაისახა „შემოქმედებითი ეკონომიკა“ — ინდუსტრიათა ეკოსისტემა, რომელიც ქმნის მატერიალურ და არამატერიალურ ღირებულებებს ცოდნასა და კრეატიულობაზე დაყრდნობით.

საქართველოს შემთხვევაში ამ სფეროს პოტენციალი რეალურია, მაგრამ ჯერ-ჯერობით ფრაგმენტულად გამოიყენება. მაგალითად, 2023 წელს საქართველოს კინოინდუსტრიამ ქვეყანაში 40-ზე მეტი უცხოური პროდუქციის გადაღება შეძლო, რაც ქვეყნის ეკონომიკაში ათობით მილიონი ლარის პირდაპირ ინვესტიციას ნიშნავდა. კინოკომპანიებს შორის იყვნენ Netflix, HBO და Apple TV-ის პარტნიორი პროდიუსერები. ამას თან ახლდა ლოკალური მომსახურების ბაზრის გაძლიერება: სატრანსპორტო კომპანიები, ტექნიკური პერსონალი, სასტუმროები, კაფე–ბარები — ყველა ამ პროცესში ეკონომიკურად აქტიურდება.

მსგავსი სურათი ფიქსირდება დიზაინისა და ხელნაკეთი პროდუქციის სფეროშიც. ქართული სტარტაპები, როგორიცაა „Samoseli Pirveli“, „Funduki“ ან დამოუკიდებელი არტისტების პლატფორმა „Georgian Design Factory“, მიანიშნებენ, რომ მოთხოვნა კრეატიულ პროდუქტებზე იზრდება როგორც ადგილობრივ, ისე საერთაშორისო დონეზე. თუმცა მათი განვითარება მაინც ერთეულ და სეგმენტურ მასშტაბზე რჩება, არ არსებობს მასშტაბური ექსპორტის არხები, საგანმანათლებლო მხარდაჭერა და ფინანსური სტიმულები.

მნიშვნელოვანი პრობლემაა მონაცემთა არარსებობაც: დღეს საქართველოში არ არსებობს ცენტრალიზებული სტატისტიკა, რომელიც განსაზღვრავდა შემოქმედებითი სექტორის წილს მშპ–ში, დასაქმების დონეს ან ექსპორტში მონაწილეობას. შედეგად, არც პოლიტიკურმა დოკუმენტებმა იციან ზუსტად ვის ან რას უნდა მოარგონ მხარდაჭერა.

პრობლემად რჩება ასევე პროფესიული განათლება. მიუხედავად ხელოვნების მიმართულებების მზარდი ინტერესისა, უმაღლეს სასწავლებლებში კრეატიული პროფესიების ხარისხიანი პროგრამები კვლავ შეზღუდულია, განსაკუთრებით რეგიონებში. თანამედროვე დიზაინი, კრეატიული ტექნოლოგიები, ანიმაცია და ციფრული მედია დღეს კიდევ უფრო მოთხოვნადია, მაგრამ პროფესიონალების რაოდენობა ამ ბაზარზე ჯერ კიდევ დაბალია.

ამავდროულად, რეგიონული პოტენციალი დიდწილად გამოუყენებელია. საქართველოს მრავალ ადგილას არსებობს ძლიერი ფოლკლორული და კულტურული ტრადიციები, რაც ქმნის უნიკალურ იდენტობას და ლოკალურ რესურსს. თუმცა ეს რესურსი იშვიათად ტრანსფორმირდება პროდუქციად, რომელიც შემოსავალს, ტურისტულ ინტერაქციას ან ციფრულ გავრცელებას ქმნის. სწორედ ამ გარდაქმნის მექანიზმები არის ყველაზე სუსტი რგოლი.

რაც შეეხება სახელმწიფოს როლს — შემოქმედებითი ეკონომიკის მიმართულებით არ არსებობს ერთიანი სტრატეგია. კულტურის სამინისტროს ფოკუსი მეტწილად ტრადიციულ ხელოვნებასა და მემკვიდრეობაზეა, ეკონომიკის სამინისტრო კი კრეატიულ სექტორს ცალკე ინდუსტრიად არ განიხილავს. ასეთი გაუტოლებელი მიდგომა ართულებს სექტორის განვითარებას — ინიციატივები რჩება მოკლევადიანი, ფრაგმენტული და ხშირად არაეფექტიანი.

და ბოლოს, რეალისტურად, დღეს საქართველო შემოქმედებითი ეკონომიკის სრულფასოვან მოდელზე გადასასვლელად მზად არ არის. თუმცა საფუძვლები, რესურსები და მოტივაცია არსებობს. საჭიროა ნაბიჯ–ნაბიჯ განვითარება: პირველი ეტაპისთვის საკმარისი იქნებოდა სექტორის რუკის შექმნა — ვინ არიან მოთამაშეები, სად არიან, რა სჭირდებათ; ამის შემდეგ კი მიზნობრივი პილოტები რეგიონებში, პროფესიული განათლების მცირე მოდულები და მცირე გრანტები ინოვაციური იდეებისთვის. შორსმიმავალი სტრატეგია კი მხოლოდ მაშინ გახდება ეფექტური, როცა ცალკეული პოლიტიკის სფეროები: კულტურა, ეკონომიკა, განათლება და ციფრული ინოვაცია ერთობლივად იმუშავებენ და არა პარალელურ რეალობებად.