როგორ შეგვიძლია თავიდან ავიცილოთ პროექტების გაწელვა — ახალი ხედვა და ქართული რეალობა

სტატია “A Better Way to Avoid Project Delays” (MIT Sloan Management Review, 2025) გვიჩვენებს, რომ პროექტების დიდი ნაწილი არა ცუდი მართვის, არამედ არარეალური ვადების დაგეგმვის გამო იშლება. მსოფლიოში თითქმის ყოველი მეორე პროექტი აგვიანებს დასრულებას, ხოლო მესამედი საერთოდ ვერ სრულდება. ეს პრობლემა საერთო სურათში გვახსენებს, რომ ყველაზე ძვირადღირებული შეცდომა ხშირად სწორედ ოპტიმიზმში იმალება, როცა მენეჯერები და დამკვეთები დროისა და რესურსების საჭირო რაოდენობას სისტემატურად ამცირებენ.

ბერლინის ბრანდენბურგის აეროპორტის მშენებლობა, რომელიც ხუთწლიან გეგმას 14 წლით გადააჭარბა, ან აშშ–ში შეჩერებული „Nukegate“-ის ატომური პროექტი — ეს შემთხვევები ნათლად აჩვენებს, რომ დაგვიანება მხოლოდ ტექნიკური პრობლემა არ არის. მთავარი მიზეზი ადამიანურ ფსიქოლოგიაშია. ავტორები ამას „კოგნიტიურ ანქორინგს“ უწოდებენ — ფენომენს, როცა გუნდის ხედვაზე გავლენას ახდენს ერთი ოპტიმისტური შეფასება, რომელიც შემდეგ ყველა გადაწყვეტილების საწყის წერტილად იქცევა. მაგალითად, როცა ხელმძღვანელი ამბობს: „ეს პროექტი ორ თვეში უნდა მოვასწროთ“, გუნდის წევრები ამ ოპტიმისტურ განწყობას მიჰყვებიან, თუნდაც ეს რეალურად შეუძლებელი იყოს. შედეგად, წარმოიქმნება მოლოდინების ჯაჭვი, რომელიც რეალობას სცილდება.

გუნდები ხშირად ვერ ამჩნევენ, რომ ეს „მცირე გადახრა“ — ერთი კვირა ან ერთი თვე — ჯამში შეიძლება გახდეს სისტემური პრობლემა. სწორედ ამიტომ, ავტორები გვთავაზობენ განსხვავებულ მიდგომას — „სასარგებლო ანქორების“ სისტემას, ანუ გეგმების დაფუძნებას წარსული პროექტების საშუალო მაჩვენებლებზე. თუ კომპანიას აქვს ისტორიული მონაცემები იმის შესახებ, რამდენი დრო და რესურსი დასჭირდა მსგავს სამუშაოს შესრულებას, მომავალი პროგნოზი გაცილებით ზუსტია. ეს მიდგომა ცნობილია როგორც reference class forecasting — პროგნოზირება წარსული გამოცდილების კლასების მიხედვით.

თუმცა დროის ზუსტი გათვლა წარმატებას გარანტირებულად არ ნიშნავს. როცა ორგანიზაციები აჯილდოებენ მხოლოდ მათ, ვინც პროექტს დროზე ასრულებს, მენეჯერები ხშირად შეგნებულად აჭიანურებენ პროცესს, რათა არ „გადაიჭრან ვადა“. ამ დროს კომპანიები კარგავენ ახალ შესაძლებლობებზე რეაგირების უნარს. ამიტომ უფრო სამართლიანი და ეფექტური მიდგომაა ისეთი სტიმულების შექმნა, რომელიც აერთიანებს სისწრაფეს, სიზუსტესა და ხარისხს — როცა გუნდი შეფასდება არა მხოლოდ დასრულების თარიღით, არამედ პროგნოზისა და შედეგის თანხვედრითაც.

საქართველოსთვის ეს მიდგომა განსაკუთრებით აქტუალურია. ინფრასტრუქტურული, ტექნოლოგიური და საჯარო სექტორის მრავალი პროექტი ხშირად აგვიანებს ან ჩერდება. გზების, ინდუსტრიული პარკების, ან ციფრული რეფორმების განხორციელება ხშირად იმავე მიზეზით ფერხდება — არარეალისტური გეგმები, არაზუსტი ბიუჯეტირება და ზედმეტი ოპტიმიზმი. პრობლემა ხშირად ტექნიკურ ფაქტორებს აბრალებენ, თუმცა რეალური მიზეზი დაგეგმვის კულტურაშია.

ქართული ორგანიზაციებისთვის გამოსავალი შეიძლება იყოს პროექტების ისტორიული მონაცემების შეგროვება და ანალიზი: რამდენი ხანი გრძელდება საშუალოდ მსგავსი ტიპის პროექტები, რა დონის რესურსი და მენეჯერული ჩართულობა იყო საჭირო, რა სირთულეები წარმოიშვა. ასეთი ბაზა მომავალში დაეხმარება გუნდებს რეალისტური გრაფიკებისა და ბიუჯეტების შექმნაში. მეორე აუცილებელი ნაბიჯია დამკვეთების მოლოდინების მართვა: როცა სახელმწიფო უწყება ან კერძო ინვესტორი მოითხოვს კონკრეტულ ვადებს, პროექტის მენეჯერი უნდა დაეყრდნოს ფაქტობრივ მონაცემებს და არა ოპტიმისტურ შეფასებებს. მესამე მიმართულება — ინოვაციური შეფასების სისტემა, რომელიც დააჯილდოებს გუნდებს პროგნოზის სიზუსტისთვისაც, არა მხოლოდ ფორმალური დროულობისთვის.

გარდა ამისა, საჭიროა პროექტების მართვის კულტურის გამყარება განათლების დონეზეც. უნივერსიტეტებში, მათ შორის Business and Technology University-ში, პროექტების დაგეგმვის სწავლება რეალური მონაცემებისა და პრაქტიკული მაგალითების საფუძველზე შეუძლია მომავალ მენეჯერებს შეასწავლოს, რომ წარმატება იწყება არა შესრულების ფაზაში, არამედ სწორად განსაზღვრულ გეგმით.

MIT Sloan Management Review-ის სტატია “A Better Way to Avoid Project Delays” და BTUAI-ის კვლევითი გამოცდილება აჩვენებს, რომ პროექტის წარმატება იწყება არა შესრულების სისწრაფით, არამედ დაგეგმვის სიზუსტით. საქართველოს პირობებში, სადაც რესურსები შეზღუდულია და დრო ხშირად პოლიტიკურ ან საინვესტიციო ფაქტორებზეა დამოკიდებული, ისტორიულ მონაცემებზე დაფუძნებული დაგეგმვა შეიძლება იქცეს მთავარი იარაღად — ისეთი სისტემად, რომელიც ქმნის უფრო ეფექტურ, გამჭვირვალე და პროგნოზირებად პროექტებს ქვეყნის განვითარების პროცესში.