როგორ გახდა სესხი ეკონომიკური ტვირთი საქართველოს მოსახლეობისთვის

საქართველოში კერძო პირების დაკრედიტების მაჩვენებელი ბოლო წლებში უკიდურესად გაჯერებულ ფაზაში შევიდა და უკვე გლობალური მაკროეკონომიკური ტენდენციებისგან დამოუკიდებლადაც ვითარდება. მარტის მონაცემებით, თითქმის 1.9 მილიონ მოქალაქეს მინიმუმ ერთი სესხი მაინც აქვს—ეს ნიშნავს, რომ საქართველოს შრომისუნარიანი მოსახლეობის უმრავლესობა საბანკო, მიკროსაფინანსო ან ლომბარდულ ვალდებულებაშია ჩაბმული. თუმცა სტატისტიკის ეს მშრალი ციფრები მხოლოდ ზედაპირული სურათია იმ კრიზისისა, რაც დღეს კრედიტების რეალურ სოციალურ გავლენაში აისახება.

თითქმის 370 ათასი ადამიანი ვერ ახერხებს საკუთარ ვალდებულებებზე მომსახურებას, რაც რეალურად ნიშნავს, რომ ყოველ მეათე მოქალაქეს მინიმუმ ერთი პრობლემური სესხი აქვს. კიდევ უფრო საგანგაშოა ის ფაქტი, რომ ყოველ მეხუთე მსესხებელს აქვს 30 დღეზე მეტი ვადაგადაცილება, რაც ვალების გადაუხდელობის სისტემურობისკენ მიანიშნებს. ეს ტენდენცია არ წარმოადგენს დროებით ან სეგმენტირებულ პრობლემას; პირიქით, ის თანდათანობით ფართოვდება და სიღრმეს იძენს.

საქართველოში პრობლემური სესხების დიდი ნაწილი უკვე გადავიდა არასაბანკო სუბიექტების—სესხის ამომღები კომპანიების—მფლობელობაში. ეს კომპანიები, ხშირ შემთხვევაში, მიმართავენ უფრო აგრესიულ მეთოდებს დავალიანების ამოღების პროცესში, რაც დამატებით ფსიქოლოგიურ და სოციალურ ზეწოლას ახდენს მოსახლეობაზე. ამავე დროს, ფიზიკური პირების ჯამური პრობლემური დავალიანება 2.7 მილიარდ ლარს აჭარბებს. ასეთ მოცულობასთან ერთად სესხის მომსახურების სისტემური ჩავარდნა რეალურ საფრთხედ გადაიქცა საქართველოს ეკონომიკური სტაბილურობისთვის.

მიუხედავად ეროვნული ბანკის მცდელობისა, სესხების რეგულირების მექანიზმების გამკაცრებისა და სესხის გამცემ სუბიექტებზე ზედამხედველობის გაძლიერებისა, ჭარბვალიანობა კვლავაც ფართოვდება. განსაკუთრებით სახიფათოა ის ფაქტი, რომ არასაბანკო სექტორში სესხების გაცემის პრაქტიკა ხშირად მაღალი საპროცენტო განაკვეთებით ხორციელდება და ამ პირობებში დაბალშემოსავლიანი მოსახლეობა თითქმის დაუსრულებელ ვალობრივ მარყუჟში ხვდება.

დასაქმების სტაბილურობის, შრომითი ბაზრის არაეფექტიანობისა და ინფლაციის პირობებში, მოქალაქეებს ხშირ შემთხვევაში უბრალოდ აღარ აქვთ არჩევანი—ისინი იძულებულნი არიან დაეყრდნონ სწრაფ ფულად რესურსს, რაც მომავალში უფრო ღრმა ფინანსურ კრიზისს უქმნის მათ ოჯახებს. ამას ემატება მომხმარებელთა ფინანსური განათლების დაბალი დონე, რაც განსაკუთრებით მწვავედ აისახება სესხის პირობების გაუგებრობასა და არათანმიმდევრულ ფინანსურ გადაწყვეტილებებზე.

თუ ამ სურათს დავუკვირდებით, უფრო გრძელვადიანი პრობლემაც იკვეთება: მოსახლეობის მნიშვნელოვანი ნაწილი აღმოჩნდება ფინანსური სერვისებიდან გარიყული, რადგან ე.წ. „შავ სიაში“ მოხვედრის შემდეგ მათ არ ექნებათ წვდომა არც საბანკო სესხებზე და არც ლეგალურ ალტერნატივებზე. ამით კი რეალურად იზრდება უკონტროლო, ფარდის მიღმა მოქმედი ფინანსური სეგმენტების როლი, რაც თავის მხრივ ზრდის ფინანსურ რისკებს მთელ ეკონომიკაში.

საქართველოს ეკონომიკის ამ მომენტში ჭარბვალიანობა უკვე აღარ არის მხოლოდ ინდივიდუალური ფინანსური პრობლემების წყარო. ეს არის სისტემური რისკი, რომელიც თუ არ მოექცა ადეკვატურ კონტროლსა და სტრატეგიულ გადაწყვეტას, საფრთხეს უქმნის მთლიან სოციალურ სტრუქტურასა და ეკონომიკურ მდგრადობას. უახლოეს პერიოდში აუცილებელია არა მხოლოდ რეგულაციების გამკაცრება, არამედ ფინანსური განათლების გაფართოება, ვალის რესტრუქტურიზაციის პროგრამების ამოქმედება და იმ სოციალურ პოლიტიკებზე აქცენტის გაკეთება, რომლებიც ამცირებენ დაბალშემოსავლიანი მოსახლეობის დამოკიდებულებას საკრედიტო პროდუქტებზე.

ამ სტატისტიკის მიღმა კი ცოცხალი ადამიანები დგანან—მათთვის სესხი არ წარმოადგენს მხოლოდ ფინანსურ ხელშეკრულებას, არამედ ცხოვრების მძიმე რეალობას, რომლის გადატანაც ხშირად აღარ შეუძლიათ. და როცა ყოველი მეხუთე მსესხებელი ვადაგადაცილებულია, ეს უკვე ინდივიდუალური პრობლემა კი არა, ეროვნული მაშტაბის ეკონომიკური კრიზისია.