რა აკლია საქართველოს ინოვაციის პოლიტიკას? გაკვეთილები მცირე, მაგრამ მაღალტექნოლოგიური ეკონომიკებისგან

საქართველოში ინოვაცია დღითიდღე უფრო მეტად აღიქმება როგორც ეკონომიკური წინსვლის საშუალება, თუმცა არსებული პოლიტიკა ჯერ კიდევ ვერ უზრუნველყოფს იმ გარემოს, სადაც ინოვაცია ბუნებრივად იბადება, ვითარდება და ბაზარზე ვრცელდება. 2024 წლის მონაცემებით, ინოვაციური აქტივობის მაჩვენებელი კვლავ დაბალია — მხოლოდ 7%-მა კომპანიებმა დანერგეს ახალი ან არსებითად გაუმჯობესებული პროდუქტი ან მომსახურება (წყარო: საქსტატი).

მთავარი კითხვაა: რას აკლია საქართველოს ინოვაციურ სისტემას და როგორ შეძლეს მცირე ქვეყნებმა, როგორიცაა ესტონეთი, ისრაელი და სლოვენია, წარმატების მიღწევა?

ეს ქვეყნები აერთიანებს რამდენიმე მახასიათებელს: სისტემური ხედვა, ძლიერი უნივერსიტეტები, მოქნილი ფინანსური ინსტრუმენტები და სახელმწიფოს სტრატეგიული როლი არა როგორც მფლობელის, არამედ როგორც ინოვაციის აქტიური კოორდინატორის.

ესტონეთი — ელექტრონული სახელმწიფო და ტექნოლოგიური ბიზნესი
ესტონეთში ინოვაცია არ დაიწყო მხოლოდ ტექნოლოგიური კომპანიებით — მან დაიწყო საჯარო სექტორის ტრანსფორმაციით. ელექტრონული მმართველობა გახდა სტიმული ინოვაციური გადაწყვეტილებებისა და ახალი სტარტაპების გაჩენისთვის. სახელმწიფომ მიზანმიმართულად შექმნა „სტარტაპ ფანდი“, რომელიც აერთიანებს ფინანსურ მხარდაჭერას, მენტორინგს და უცხოურ ბაზრებზე წვდომას.

ისრაელის  წარმატება დიდწილად ეფუძნება კვლევის დაფინანსებას. ქვეყანა ავითარებს სახელმწიფო–დახმარებულ ინკუბატორებს, რომლებიც ახალ ტექნოლოგიებზე მომუშავე სტარტაპებს აძლევენ წვდომას ლაბორატორიებზე, ფულზე და მეცნიერებზე. გარდა ამისა, ისრაელი წლების განმავლობაში აყალიბებდა კადრებს — უმაღლესი განათლების სისტემა მჭიდროდ არის დაკავშირებული კერძო სექტორთან და სამოქალაქო უსაფრთხოების პროექტებთან, რაც ქმნის უნიკალურ ბაზას კომერციული ინოვაციისთვის.

სლოვენია — ევროპული სივრცის ნაწილის წარმატებული ინტეგრაცია
სლოვენია იყენებს ევროკავშირის ინსტრუმენტებს არა მხოლოდ ფორმალურად, არამედ სისტემურად. მცირე და საშუალო საწარმოების დონეზე აქტიურად გამოიყენება Horizon Europe-ის გრანტები, ქვეყანა ფოკუსირებულია მწვანე ტექნოლოგიებზე, და საგადასახადო შეღავათებით ხელს უწყობს კერძო ინვესტიციებს კვლევაში.

საქართველოს შემთხვევაში კი:

• R&D დაფინანსება კვლავ დაბალია — დაახლოებით 0.2% მშპ–ს ფარგლებში (შედარებისთვის, OECD-ის ქვეყნების საშუალო 2%-ზე მეტია);
• უნივერსიტეტებისა და ბიზნესის თანამშრომლობა სუსტადაა განვითარებული — ერთობლივი კვლევითი პროექტები თითქმის არ არსებობს;
• სახელმწიფო პოლიტიკა არ ქმნის თანმიმდევრულ გზას იდეიდან ბაზრამდე — სტარტაპებისთვის ხელმისაწვდომია გარკვეული მხარდაჭერა, თუმცა ის ერთჯერადია და არ ეფუძნება ზრდის გრძელვადიან ხედვას.

გარდა ამისა, საქართველოში კერძო სექტორი იშვიათად იღებს რისკს ინოვაციაზე, ნაწილობრივ ხელმისაწვდომი ფინანსური ინსტრუმენტების არარსებობის გამო. ესტონეთსა და ისრაელში სახელმწიფოს მხარდაჭერით იქმნება ისეთი სეგმენტები, სადაც რისკის გაზიარება შესაძლებელია — გრანტებით, საგადასახადო შეღავათებით ან თანაინვესტირებით.

რა გაკვეთილი შეიძლება მიიღოს საქართველომ? პირველი — ინოვაცია არ ვითარდება ბუნებრივად, შესაბამისი გარემოს გარეშე. მეორე — ინოვაცია ვერ ვითარდება მხოლოდ ბიზნესში ან მხოლოდ აკადემიურ სექტორში, საჭირო არის სისტემური კავშირი. მესამე — საჭირო არა ერთჯერადი პროგრამები, არამედ თანმიმდევრული სტრატეგია, რომელიც კომპანიას ინოვაციის გზაზე ნაბიჯ–ნაბიჯ აყვება: იდეიდან — პროტოტიპამდე, შემდეგ — ბაზრამდე და ბოლოს — გლობალურ მასშტაბამდე.

თუ საქართველო სერიოზულად აფასებს ინოვაციას როგორც განვითარების მამოძრავებელ ძალას, პოლიტიკა უნდა გადავიდეს დეკლარაციებიდან მოქმედებაზე — დაფინანსების ზრდით, ინსტიტუციური კავშირის გაღრმავებით და კერძო სექტორში რისკის გაზიარების სტიმულირებით.

მცირე ქვეყნებმა უკვე აჩვენეს, რომ ინოვაცია არ არის ზომაზე დამოკიდებული — ის დამოკიდებულია ხედვაზე, სტაბილურობასა და მექანიზმებზე, რომლებიც კარგ იდეებს რეალურ პროდუქტებად აქცევს.