რატომ უძვირდებათ ქართველებს პომიდორი და რას გვეუბნება ეს გლობალურ ტენდენციებზე?

ქართულ სუფრაზე პომიდორი შეუცვლელი ინგრედიენტია, იქნება ეს კლასიკური კიტრი–პომიდვრის სალათი თუ უფრო რთული კერძები. თუმცა, ბოლო მონაცემები მიუთითებს, რომ ეს წითელი ხილი (ბოტანიკურად კენკრა) სულ უფრო მეტად ფუფუნების საგანი ხდება. საქსტატის მიერ გამოქვეყნებული ციფრები აჩვენებს ერთი შეხედვით პარადოქსულ სურათს: 2025 წლის პირველ ორ თვეში საქართველომ გასული წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით 7%-ით ნაკლები პომიდორი შემოიტანა, თუმცა ამ შემცირებული რაოდენობისთვის გაცილებით მეტი, თითქმის 60%-ით მეტი თანხა გადაიხადა. რა იმალება ამ ციფრების მიღმა და რას ნიშნავს ეს როგორც საქართველოსთვის, ისე გლობალური სასურსათო ბაზრისთვის?

მონაცემები ცალსახაა: 2025 წლის იანვარ–თებერვალში ქვეყანაში 4,135 ტონა პომიდორი შემოვიდა, რომლის საერთო ღირებულებამ 2.95 მილიონი აშშ დოლარი შეადგინა. ერთი წლით ადრე, 2024 წლის იმავე პერიოდში, იმპორტირებული 4,453 ტონა პომიდვრის ღირებულება მხოლოდ 1.85 მილიონი დოლარი იყო. ეს ნიშნავს, რომ თუ შარშან ერთი კილოგრამი იმპორტირებული პომიდვრის საბაჟო ღირებულება (გადასახადების გარეშე) საშუალოდ 42 აშშ ცენტს შეადგენდა, წელს ეს მაჩვენებელი 71 ცენტამდე გაიზარდა – შთამბეჭდავი, 69%-იანი ზრდა.

ასეთი მკვეთრი გაძვირება მიუთითებს იმაზე, რომ იმპორტის მოცულობის შემცირება არა მოთხოვნის კლების, არამედ ფასის ზრდის შედეგია. ქართველი იმპორტიორები და, საბოლოო ჯამში, მომხმარებლები, იძულებულნი არიან გაცილებით მეტი გადაიხადონ იმავე ან თუნდაც ნაკლებ პროდუქტში.

საქართველოს პომიდვრის იმპორტში ტრადიციულად თურქეთი დომინირებს და ეს ტენდენცია 2025 წელს კიდევ უფრო გამყარდა. იმპორტირებული პომიდვრის აბსოლუტური უმრავლესობა – 93% (3,865 ტონა, 2.75 მლნ დოლარის ღირებულების) სწორედ სამხრეთ მეზობლიდან შემოვიდა. სხვა მომწოდებლების წილი მინიმალურია: აზერბაიჯანი (235 ტონა), ირანი (23 ტონა), და უფრო ეგზოტიკური მომწოდებლები, როგორიცაა ესპანეთი (7.2 ტონა) და ნიდერლანდები (3.05 ტონა), ბაზარზე მხოლოდ სიმბოლურად არიან წარმოდგენილნი.

ასეთი მაღალი კონცენტრაცია ერთ მომწოდებელზე, თურქეთზე, საქართველოს სასურსათო ბაზარს გარკვეული რისკების წინაშე აყენებს. თურქეთში მოსავლის პრობლემები, ლოგისტიკური შეფერხებები, ეკონომიკური არასტაბილურობა ან თუნდაც პოლიტიკური გადაწყვეტილებები პირდაპირ და მყისიერად აისახება საქართველოში პომიდვრის ფასსა და ხელმისაწვდომობაზე. ფასის 69%-იანი ზრდა, სავარაუდოდ, დიდწილად სწორედ თურქეთში წარმოების ხარჯების (ენერგია, სასუქები, მუშახელი) ზრდით ან/და მიწოდების შემცირებით არის განპირობებული.

საქართველოში პომიდვრის იმპორტის გაძვირება არ არის იზოლირებული მოვლენა. ეს არის გლობალური ტენდენციების ლოკალური გამოვლინება, რომელიც მსოფლიოს ბევრ ქვეყანას აწუხებს. რამდენიმე ფაქტორი განაპირობებს სასურსათო პროდუქტების, მათ შორის პომიდვრის, ფასების ზრდას გლობალურად.

საქართველოსთვის პომიდვრის იმპორტის შემცირება და ერთდროულად მისი მკვეთრი გაძვირება ნიშნავს გაზრდილ წნეხს მომხმარებლებზე, განსაკუთრებით დაბალი შემოსავლის მქონე ოჯახებზე, რომლებისთვისაც სურსათზე დანახარჯები ბიუჯეტის მნიშვნელოვან ნაწილს შეადგენს. ეს ასევე აჩენს კითხვებს ქვეყნის სასურსათო უსაფრთხოებასთან და იმპორტზე დამოკიდებულებასთან დაკავშირებით.

თეორიულად, იმპორტირებული პროდუქციის გაძვირებამ შეიძლება სტიმული მისცეს ადგილობრივ წარმოებას. თუმცა, ქართველ ფერმერებსაც უწევთ იგივე გლობალურ გამოწვევებთან (მაღალი ხარჯები ენერგიაზე, სასუქებზე, შხამ–ქიმიკატებზე) გამკლავება, რაც კონკურენტუნარიანი პროდუქციის წარმოებას ართულებს, განსაკუთრებით არასეზონურ პერიოდში.

სავარაუდოა, რომ სანამ გლობალური ფაქტორები არ დასტაბილურდება, პომიდორზე და სხვა იმპორტირებულ სასურსათო პროდუქტებზე მაღალი ფასები შენარჩუნდება. საქართველოსთვის ეს ნიშნავს, ერთი მხრივ, მომხმარებელთა მსყიდველობითუნარიანობის შემცირებას, ხოლო მეორე მხრივ, იმპორტდამოკიდებულების რისკების კიდევ უფრო მკაფიოდ დანახვას და ადგილობრივი წარმოების მხარდაჭერის აუცილებლობის წინ წამოწევას, რაც გრძელვადიან პერსპექტივაში მეტ მდგრადობას უზრუნველყოფს. პომიდვრის ფასის ზრდა მხოლოდ აისბერგის მწვერვალია იმ კომპლექსური ეკონომიკური და გარემოსდაცვითი გამოწვევებისა, რომელთა წინაშეც თანამედროვე მსოფლიო დგას.