მიწის გლობალური ტრანსფერი – სახელმწიფოების და კორპორაციების სტრატეგია გრძელვადიანი კონტროლისთვის

სურსათის უსაფრთხოება, წყლის რესურსები და მიწის ბიოპროდუქტიულობა XXI საუკუნეში იქცა სტრატეგიულ აქტივებად, რომლებიც გავლენას ახდენენ ქვეყნებისა და კორპორაციების გრძელვადიან სტაბილურობაზე. მიწის ბაზარი, რომელიც ადრე ძირითადად ადგილობრივ ინტერესებზე იყო ორიენტირებული, დღეს უკვე გამოიყენება როგორც გლობალური უსაფრთხოების და საგარეო ეკონომიკური პოლიტიკის იარაღი. ეს ცვლილება კარგად იკითხება იმ მონაცემებში, რომლებიც ასახავენ მიწის მასობრივ შესყიდვებსა და იჯარებს უცხოელ მოთამაშეთა მხრიდან განვითარებად რეგიონებში.

ამ ტრენდს რამდენიმე ძირითადი ლოგიკა ამოძრავებს. პირველი, მიწა სტაბილური ინფლაციისგან დაცული აქტივია, რომელსაც რეალური ღირებულება აქვს სასურსათო ბაზრებზე არასტაბილურობის პირობებში. მეორე, ის პირდაპირ უკავშირდება წყალზე წვდომას, რაც ზრდის მის სტრატეგიულ ღირებულებას გვალვებითა და კლიმატის ცვლილებით გამოწვეულ რეგიონულ დეფიციტებზე. მესამე, მიწის ფლობა ან იჯარა შექმნის შესაძლებლობას აწარმოო პროდუქტები ქვეყნის გარეთ და შეამცირო დამოკიდებულება საერთაშორისო აგრარული ვაჭრობის რყევებზე.

ამ მოდელის გამოყენებით საუდის არაბეთმა და არაბთა გაერთიანებულმა საამიროებმა მოახდინეს საკვანძო მიწების დაკავება ეთიოპიასა და სუდანში, სადაც ხელმისაწვდომია სარწყავი მიწები და შედარებით ნაკლები რეგულაცია. ამ გზით ისინი შიდა მოხმარებისთვის საჭირო პროდუქტის მოწოდებას აკონტროლებენ საზღვარგარეთიდან, საკუთარი წყლის რესურსების ხარჯვის გარეშე. ჩინეთი მსგავს მიდგომას იყენებს ლათინურ ამერიკაში  არა მხოლოდ საკვები, არამედ სოიოს, ბამბისა და ზეთის წარმოებისთვის, რაც დაკავშირებულია მის შინაგან მოთხოვნასთან ცხოველური საკვების და ტექსტილის ბაზრებზე.

აღსანიშნავია, რომ პროცესში ჩართულია არა მხოლოდ სახელმწიფოები, არამედ კორპორაციებიც, განსაკუთრებით ინფლაციისგან დასაცავად პოზიციონირებული საინვესტიციო ფონდები. მათთვის მიწა წარმოადგენს გრძელვადიან რეზერვს, რომლის კომერციალიზაციაც შეიძლება როგორც სოფლის მეურნეობით, ისე ეკოსისტემური სერვისებით, როგორიცაა ნახშირბადის სექვესტრი და ბიომრავალფეროვნების საკომპენსაციო სქემები.

გადამწყვეტი საკითხი ხდება კონტროლის ფორმა. მაგალითად, იჯარის სქემები, რომლებიც გრძელვადიან პერსპექტივაში აქტივის მფლობელს არ ცვლის, რეალურად არანაკლებ ძლიერ ბერკეტს აძლევს ინვესტორს მიწის გამოყენებაზე, ვიდრე საკუთრების უფლება. ამგვარი კონტრაქტები ხშირად გრძელდება 40-დან 99 წლამდე, რაც ეფექტურად აუქმებს ადგილობრივი სტრატეგიული დაგეგმვის შესაძლებლობას.

მიწის გლობალური გადაადგილება იწვევს რეგიონულ დისბალანსსაც. მასპინძელი ქვეყნები იღებენ პირდაპირ უცხოურ ინვესტიციას, რომელიც ხშირად მიმართულია ინფრასტრუქტურაზე ან სამუშაო ადგილებზე, მაგრამ კონტრაქტების სტრუქტურა იშვიათად ტოვებს ღირებულებას ლოკალურ ეკონომიკაში. როდესაც მიწის კომერციალიზაცია ხდება გარე მოთამაშის პირობებით, შიდა აგრარული პოლიტიკა ადაპტირდება არა შიდა საჭიროებებზე, არამედ ექსპორტზე ორიენტირებულ ამოცანებზე.

მაგალითად, ლაოსში, 2019 წელს, ჩინურ კომპანიაზე მიწის გადაცემა განხორციელდა პარლამენტის გარეშე — ეს მიუთითებს იმაზე, რომ მიწის ბაზარი იქცა არა მხოლოდ ეკონომიკური, არამედ პოლიტიკური სიმძიმის ცენტრად, რომლის მეშვეობითაც გავლენას ახდენენ შიდა ბალანსზე და მმართველობით სტრუქტურებზე.

ამ პროცესს არ ახლავს საერთაშორისო სამართლებრივი ჩარჩოები, რაც ნიშნავს, რომ მიწის მოძრაობა იმართება მხოლოდ ორმხრივი კონტრაქტებით, რომელთა დეტალები ხშირ შემთხვევაში საჯარო არ არის. შედეგად, გრძელვადიან სტრატეგიებში მიწის ფლობა უფრო მეტად განიხილება როგორც რესურსზე წვდომის გარანტია, ვიდრე როგორც ადგილობრივი განვითარების ინსტრუმენტი.