მეორადი ტანსაცმლის ბაზარი საქართველოში და სხვა ქვეყნებში — სად ვდგავართ და რა შეგვიძლია ვისწავლოთ

მეორადი ტანსაცმლის ბაზარი მსოფლიოში ბოლო ათწლეულის განმავლობაში ერთ–ერთ ყველაზე სწრაფად მზარდ სეგმენტად იქცა. აშშ–ში, ევროკავშირსა და აზიის მსხვილ ეკონომიკებში მისი წლიური ზრდა ხშირად ორნიშნა მაჩვენებელს აღწევს, რასაც ხელს უწყობს ონლაინ პლატფორმების სწრაფი განვითარება, ეკოლოგიური ცნობიერების ზრდა და ცირკულარული ეკონომიკის პოლიტიკის აქტიური მხარდაჭერა. თუმცა, ქვეყნების გამოცდილება და ბაზრის სტრუქტურა ერთმანეთისგან საგრძნობლად განსხვავდება. საქართველოს შემთხვევაში, სადაც მეორადი ტანსაცმლის იმპორტმა 2024 წელს 40.7 მილიონ დოლარს მიაღწია, ამ ტენდენციის შედარება სხვა ბაზრებთან გვაძლევს მკაფიო სურათს — სად ვართ ახლა და რა შეიძლება ვისწავლოთ როგორც პოლიტიკის, ისე ბიზნესის დონეზე.

აშშ — ციფრული პლატფორმების დომინაცია და პრემიუმ სეგმენტის ზრდა. აშშ–ში მეორადი ტანსაცმლის ბაზრის ღირებულებამ 2023 წელს 43 მილიარდ დოლარს გადააჭარბა (ThredUp-ის მონაცემებით) და პროგნოზის მიხედვით, 2027 წლისთვის ის გაორმაგდება. ზრდის მთავარი მამოძრავებელია ონლაინ პლატფორმები — Poshmark, Depop, ThredUp — რომლებიც აერთიანებენ როგორც ინდივიდუალურ გამყიდველებს, ასევე ბრენდებს, რომელთაც სურთ გაყიდონ საკუთარი პროდუქციის მეორადი ან დაბრუნებული კოლექციები. ამ მოდელმა მოახერხა, რომ მეორადი ტანსაცმელი აღარ იყოს მხოლოდ დაბალბიუჯეტიანი არჩევანი და შევიდეს პრემიუმ სეგმენტშიც.

აშშ–ის გამოცდილება მნიშვნელოვანია საქართველოსთვის, სადაც ადგილობრივი ონლაინ პლატფორმები, მაგალითად Phubber, ჯერ კიდევ არ ფარავს მთელ სეგმენტს და არ თანამშრომლობს მასობრივად ბრენდებთან. ამერიკული მოდელი ცხადყოფს, რომ პარტნიორობა ბრენდებთან ზრდის მომხმარებლის ნდობას, ზრდის ხარისხის გარანტიას და აუდიტორიის გაფართოებას. გარდა ამისა, აშშ–ის ბაზარი აჩვენებს, რომ სეკონდ ჰენდის წარმატება შეიძლება აშენდეს არა მხოლოდ ფასზე, არამედ ბრენდულობაზე, ხარისხსა და უნიკალურობაზე.

ევროკავშირი — რეგულაციები და გარემოსდაცვითი სტანდარტები. ევროკავშირში მეორადი ტანსაცმლის ბაზრის ზრდა მჭიდროდ არის დაკავშირებული მწვანე პოლიტიკებთან და საკანონმდებლო ინიციატივებთან. 2025 წლიდან ევროკავშირის ქვეყნებში ტექსტილის ნარჩენების ცალკე შეგროვება სავალდებულო ხდება, რაც დამატებით ბიძგს აძლევს გადამუშავების და მეორადი პროდუქტის რეალიზაციის პროცესს. საფრანგეთში, მაგალითად, სახელმწიფო სუბსიდიებს აძლევს მაღაზიებს და პლატფორმებს, რომლებიც სთავაზობენ ტანსაცმლის შეკეთების ან მეორედ გაყიდვის სერვისს.

საქართველოში მსგავსი რეგულაციები არ მოქმედებს, და არც ტექსტილის ნარჩენების ოფიციალური აღრიცხვა მიმდინარეობს. შედეგად, მეორადი ტანსაცმლის ბაზარი მუშაობს დამოუკიდებლად და არ არის ჩართული სტრუქტურულ გარემოსდაცვით პოლიტიკაში. ევროკავშირის მაგალითი გვაჩვენებს, რომ სექტორის ჩართვა მწვანე პოლიტიკაში ზრდის როგორც ეკონომიკურ ეფექტს (დასაქმება, დამატებული ღირებულება), ისე ეკოლოგიურ შედეგებს (ნარჩენების შემცირება, წარმოების ზეწოლის შემცირება გარემოზე).

აღმოსავლეთ ევროპა — ფასზე ორიენტირებული ბაზრები. პოლონეთში, ბულგარეთსა და რუმინეთში მეორადი ტანსაცმლის მაღაზიები განსაკუთრებით პოპულარულია დაბალი და საშუალო შემოსავლის მქონე მომხმარებლებს შორის. ბულგარეთში “სეკონდ ჰენდ” ქსელების დიდი ნაწილი დასავლეთ ევროპიდან შემოსულ პარტიებს ყიდის, რაც ფასით კონკურენციას უწევს ადგილობრივ წარმოებას და ხშირად უფრო წარმატებულადაც.

ეს ვითარება ძალიან ჰგავს საქართველოს რეალობას, სადაც მომხმარებლის არჩევანი ძირითადად ფასზეა დამოკიდებული და არა ეკოლოგიურ მოტივაციაზე. თუმცა, პოლონეთის მაგალითი აჩვენებს, რომ მეორადის სექტორი შეიძლება ინტეგრირდეს ტექსტილის გადამუშავებასთან. იქ მსხვილი ქსელები, როგორიცაა VIVE Textile Recycling, ახერხებენ, რომ გაყიდვების შემდეგ დარჩენილი მასალა გადამუშავდეს და გამოყენებულ იქნას ახალი პროდუქტის დასამზადებლად. ეს ამცირებს ნარჩენებს და ქმნის დამატებით ღირებულებას. საქართველოში ამ მიმართულებით პრაქტიკულად არ არის კავშირი მეორადის ბაზარსა და გადამუშავების სექტორს შორის.

აზია — სწრაფი ციფრული ზრდა და ხარისხის გარანტია:
იაპონიასა და სამხრეთ კორეაში მეორადი ტანსაცმლის ბაზარი ბოლო წლებში მნიშვნელოვნად გაიზარდა ონლაინ პლატფორმების მეშვეობით, რომლებიც ფოკუსირებულია ხარისხიან და ხშირად ლიმიტირებულ პროდუქციაზე. იაპონიაში Yahoo! Auctions და Mercari-მ შეძლეს, რომ მეორადი გაყიდვები თითქმის ისეთივე პოპულარული გამხდარიყო, როგორც ახალი პროდუქტის შეძენა.

ამ ქვეყნების გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ მომხმარებლის ქცევის შეცვლა შესაძლებელია მაშინ, როდესაც პლატფორმები სთავაზობენ ხარისხის გარანტიას, უსაფრთხო გადახდის სისტემას და მაქსიმალურად გამარტივებულ პროცესს. საქართველოში, სადაც ონლაინ გაყიდვების კულტურა ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესშია, ეს შეიძლება გახდეს ზრდის ერთ–ერთი მთავარი მიმართულება.

სად ვდგავართ და რა შეგვიძლია ვისწავლოთ? საქართველოს მეორადი ტანსაცმლის ბაზარი თავისი სტრუქტურით და მომხმარებლის ქცევით უფრო ახლოს დგას აღმოსავლეთ ევროპის მოდელთან — მაღალი ფასის მგრძნობელობა, ეკოლოგიური მოტივაციის დაბალი დონე და იმპორტზე სრული დამოკიდებულება. ამავე დროს, აშშ–ისა და იაპონიის გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ ტექნოლოგიების და პლატფორმების განვითარება, ხარისხის გარანტიის მექანიზმები და ბრენდებთან პარტნიორობა მნიშვნელოვნად ზრდის ბაზრის მოცულობასა და მიმზიდველობას. ევროკავშირის მიდგომა კი ამტკიცებს, რომ სექტორის ჩართვა გარემოსდაცვით პოლიტიკაში არა მხოლოდ ეკონომიკური, არამედ ეკოლოგიური შედეგების გაუმჯობესების შესაძლებლობასაც იძლევა.

თუ ეს გაკვეთილები ეფექტიანად იქნება გამოყენებული, საქართველოში მეორადის ბაზარი შეიძლება გადაიქცეს არა მხოლოდ დაბალფასიან სეგმენტად, არამედ ხარისხისა და მდგრადობის სიმბოლოდ, რაც ამავდროულად შეამცირებს ნარჩენებს, გაზრდის დასაქმებას და გააძლიერებს ცირკულარული ეკონომიკის მთლიან სტრუქტურას.