ენერგიის დაზოგვის ბიძგები ქართულ უნივერსიტეტებში: ჩუმი ცვლილება, რომელიც რეალურ შედეგს იძლევა

ენერგიის დაზოგვის მწვანე ბიძგები ერთ–ერთი ყველაზე გავრცელებული და ეფექტიანი ქცევითი ინსტრუმენტია გარემოსდაცვით პოლიტიკაში. მათი იდეა მარტივია: გარემოში ისეთი ცვლილებების შეტანა, რომლებიც ადამიანებს ენერგიის დაზოგვისკენ უბიძგებს ისე, რომ ისინი დიდ ძალისხმევას არ დებენ. უნივერსიტეტებში ეს შეიძლება იყოს ტექნიკის ეკო–რეჟიმის ავტომატური დაყენება, მოძრაობის სენსორებით განათების მართვა ან საინფორმაციო შეტყობინებები, რომლებიც სტუდენტებსა და პერსონალს ახსენებს, რომ გათიშონ მოწყობილობები გამოყენების შემდეგ.

თემა განსაკუთრებით საინტერესოა უნივერსიტეტების დონეზე, რადგან სწორედ ეს სივრცეები აერთიანებს ცოდნას, პრაქტიკას და კოლექტიურ ქცევას. სტუდენტებისა და პერსონალის მიერ გაზიარებული ყოველდღიური გამოცდილება ქმნის უნიკალურ შესაძლებლობას — სწავლის გარდა, უნივერსიტეტი ხდება ერთგვარი ლაბორატორია ქცევის ცვლილებისთვის. ბიძგებზე დაფუძნებული ენერგიის დაზოგვის კამპანიები არა მხოლოდ ხარჯების შემცირებას ემსახურება, არამედ სტუდენტებში პასუხისმგებლობის განვითარებას და იმ ჩვევების ჩამოყალიბებას, რომლებიც მომავალშიც გაჰყვებათ.

სამხრეთ კავკასიის კვლევის მიხედვით (Green Nudges Implementation in South Caucasus Universities), სწორედ ენერგიის დაზოგვა იყო ის ბიძგების კატეგორია, რომელიც ყველაზე მეტად იყო დანერგილი საქართველოს უნივერსიტეტებში. ყველა გამოკითხულმა უნივერსიტეტმა დაადასტურა, რომ ამ მიმართულებით ერთი ან რამდენიმე ბიძგი აქვთ დანერგილი. ყველაზე პოპულარულია ენერგიის დამზოგავი ნათურების გამოყენება და ტექნიკის ეკო–რეჟიმზე დაყენება. შედარებით იშვიათად გვხვდება ისეთი ინიციატივები, როგორიცაა „ჭკვიანი“ ელექტრო მრიცხველები, მოძრაობის სენსორები ან ბუნებრივი ვენტილაციის წახალისება.

საინტერესოა, რომ უნივერსიტეტები ხშირად იყენებენ ადმინისტრაციულად კონტროლირებად ბიძგებს (მაგ. განათების შეცვლა), ვიდრე მომხმარებელზე მიმართულ ქცევით ბიძგებს, როგორიცაა სტუდენტებისა და თანამშრომლების აქტიური მოქმედება — მაგალითად, მოწყობილობის გათიშვა ან სივრცის გათბობის რეჟიმის შეცვლა. თუმცა კვლევამ ასევე აჩვენა, რომ როცა ორივე ტიპის ბიძგი კომბინირებულია, შედეგი უკეთესია: სტრუქტურული ცვლილება ქმნის საფუძველს, ხოლო ქცევითი ცვლილება — კულტურას.

ფინანსური შეზღუდვები კვლავ ერთ–ერთ მთავარ დაბრკოლებად რჩება. უნივერსიტეტების უმრავლესობა სწორედ ამ მიზეზით ვერ ახორციელებს უფრო ფართო ტექნოლოგიურ ინვესტიციებს, როგორიცაა ალტერნატიული ენერგიის წყაროები ან ჭკვიანი სისტემები. ამავე დროს, აღსანიშნავია, რომ ადმინისტრაციული ბარიერები შედარებით იშვიათია — რაც ნიშნავს, რომ ნება და განწყობა არსებობს, და საკითხი უფრო რესურსების მობილიზაციაშია.

მსოფლიოში წარმატებული მაგალითები მრავლადაა. კემბრიჯის უნივერსიტეტში სტუდენტებისთვის გათვალისწინებულია კონკურსები, თუ ვინ უფრო ნაკლებ ენერგიას მოიხმარს საერთო საცხოვრებლებში — რაც ქმნის თამაშის ელემენტს ქცევით ბიძგში. სტენფორდის უნივერსიტეტი იყენებს ავტომატიზირებულ სისტემებს, რომლებიც ელექტრონულად ითიშება მაშინ, როცა ოთახში არავინ იმყოფება. სინგაპურის ეროვნული უნივერსიტეტი კი აერთიანებს LED განათებებს, სენსორებს და ვიზუალურ შეტყობინებებს, რომლებიც ერთობლივად ქმნის ენერგიის დაზოგვის კულტურას.

როგორც უკვე ითქვა, რომ საქართველოში უნივერსიტეტებმა უკვე გადადგეს პირველი ნაბიჯები. ენერგიის დამზოგავი ნათურები ფართოდ გამოიყენება, ტექნიკის ეკო–რეჟიმი ჩართულია ბევრ კამპუსში და რამდენიმე უნივერსიტეტმა დაიწყო მოძრაობის სენსორების ექსპერიმენტული დანერგვა. თუმცა ეს მხოლოდ დასაწყისია. სწორედ კამპანიების დონის აქტივობები — როგორიცაა სტუდენტური გამოწვევები, პლაკატები საერთო სივრცეებში, კრეატიული შეხსენებები ან სასწავლო პროცესში ენერგოეფექტურობის ჩართვა — ქმნის გრძელვადიან ეფექტს.

ენერგიის დაზოგვის ბიძგები უნივერსიტეტებში განსაკუთრებით ეფექტიანია იმით, რომ არ საჭიროებს ყოველდღიურ ზედამხედველობას — ბევრი მათგანი მუშაობს ავტომატურად ან ერთჯერადი დაყენებით. ამავდროულად, ისინი ქმნიან ქვეცნობიერ ჩვევებს: თუ სტუდენტმა გაიგო, რატომ გათიშა ტექნიკა დღეს, შესაძლოა ხვალ იგივე ქმედება თვითონაც გააკეთოს — და ეს უკვე ქცევითი ცვლილებაა.

სწორად დაგეგმილი მწვანე ბიძგები — მათ შორის პრაქტიკულ კამპანიებთან ერთად — უნივერსიტეტს არამხოლოდ ხარჯების შემცირების შესაძლებლობას აძლევს, არამედ აყალიბებს მას როგორც გარემოზე პასუხისმგებლობის მქონე დაწესებულებას. განათლება და პრაქტიკა ერთად ქმნის ცვლილებას — და ეს ცვლილება იწყება ერთერთი ყველაზე მარტივი მოქმედებით: ენერგიის დაზოგვით.

იხილეთ სრული კვლევა კავკასიის რეგიონის შესახებ აქ.