ბრენდული საცალო ვაჭრობის ტრანსფორმაცია – საქართველოს ბაზრის სტრუქტურა და გლობალური ტენდენციები

საქართველოს საცალო ვაჭრობის სექტორი მნიშვნელოვან ტრანსფორმაციას განიცდის, სადაც ბრენდული ქსელები სულ უფრო მეტ წილს იკავებენ და კონკურენციას ზრდიან დამოუკიდებელ მაღაზიებთან. „გალტ & თაგარტის“ 2024 წლის კვლევის მიხედვით, საქართველოში ბრენდული ქსელების ხუთმა წამყვანმა კომპანიამ ბაზრის 74.8% დაიკავა, რაც მკაფიოდ აჩვენებს სექტორის კონსოლიდაციის პროცესს. განსაკუთრებით აღსანიშნავია „დეილი ჯგუფის“ გაძლიერება, რომელმაც რამდენიმე მსხვილი საცალო ბრენდი გააერთიანა და შედეგად, ბაზრის 27.5%-იანი წილი მოიპოვა, რაც წინა წელთან შედარებით 2.5%-ით მეტია. მისი კონკურენტები, „ორი ნაბიჯი“ და „ნიკორა“, შესაბამისად 17% და 16.4%-ით ინარჩუნებენ მყარ პოზიციებს, მაშინ როცა საერთაშორისო ქსელ „კარფურს“ ბაზრის 10% უკავია, ხოლო „აგროჰაბის“ წილი 3.9%-ს შეადგენს.

ბრენდული ქსელების დომინაციის ზრდას რამდენიმე ფაქტორი განაპირობებს. პირველ რიგში, მნიშვნელოვანია განვიხილოთ თავად საცალო ბაზრის დინამიკა, რომელიც წლიურად 6.8%-ით გაიზარდა და 22.7 მლრდ ლარს მიაღწია. აქედან ბრენდული ქსელების გაყიდვები ყველაზე სწრაფად გაიზარდა – 14.9%-ით, რაც 9.2 მლრდ ლარს შეადგენს. ამასთან, დამოუკიდებელი მაღაზიებისა და მცირე საცალო ბიზნესების ზრდის ტემპი მხოლოდ 1.9%-ია, რაც აჩვენებს, რომ მომხმარებლები სულ უფრო მეტად ირჩევენ ბრენდული ქსელების მაღაზიებს.

კვლევის მიხედვით, აღნიშნული ზრდა მნიშვნელოვანწილად გამოწვეულია გეოგრაფიული ექსპანსიით. 2024 წლის განმავლობაში ბრენდულ ქსელებს 500-მდე ახალი მაღაზია დაემატა, რომელთა უმეტესობა – 350 ერთეული – რეგიონებში გაიხსნა. შედეგად, რეგიონებში ბრენდული ქსელების მაღაზიების რაოდენობა თითქმის გაუტოლდა თბილისურ ბაზარს. ეს აჩვენებს, რომ საცალო ვაჭრობის ცენტრი თანდათან დედაქალაქიდან საქართველოს მასშტაბით ნაწილდება, რაც ხელს უწყობს კონკურენციის გაძლიერებასა და მომხმარებლისთვის უკეთესი ფასებისა და სერვისების შეთავაზებას.

გლობალურ ბაზრებზე საცალო ვაჭრობის სფეროში მსგავსი ტენდენციებია. აშშ–ში საცალო ვაჭრობის წამყვან მოთამაშეებს Walmart, Costco, Kroger, Amazon და Target წარმოადგენენ, რომლებიც მთლიანად ბაზრის 50%-ზე მეტს აკონტროლებენ. Walmart-ის საცალო გაყიდვები 2023 წელს 611 მლრდ აშშ დოლარს გადააჭარბა, რაც ამ კომპანიის დომინაციას კიდევ უფრო ადასტურებს. ევროპაში კარტელიზაციის პროცესი უფრო შესამჩნევია, სადაც Tesco, Carrefour, Lidl, Aldi და Metro AG მნიშვნელოვანწილად აკონტროლებენ საცალო ვაჭრობის სეგმენტს. გერმანიაში Lidl და Aldi ერთად ბაზრის 50%-ზე მეტს იკავებენ, რაც აჩვენებს, რომ ფასდაკლებაზე ორიენტირებული ბრენდები ძლიერად ანაცვლებენ ტრადიციულ საცალო მაღაზიებს.

გლობალური საცალო ვაჭრობის განვითარებაში ორი ძირითადი ფაქტორი დომინირებს: ონლაინ კომერციის სწრაფი ზრდა და მაღაზიების ტექნოლოგიური ტრანსფორმაცია. Amazon-ის მაგალითი ცხადყოფს, რომ ელექტრონული კომერციის განვითარების ფონზე ტრადიციული საცალო მაღაზიებისთვის აუცილებელი ხდება ციფრული პლატფორმების ინტეგრაცია და მიტანის სერვისების ოპტიმიზაცია. 2023 წელს Amazon-ის საცალო გაყიდვები 524 მლრდ დოლარს გაუტოლდა, რაც აჩვენებს ონლაინ ვაჭრობის მზარდ როლს. საქართველოშიც ამ მიმართულებით ცვლები იწყება, თუმცა ონლაინ საცალო გაყიდვები ჯერ კიდევ მცირე წილს იკავებს.

ტექნოლოგიური ინოვაციები ასევე მნიშვნელოვან როლს თამაშობენ საცალო ვაჭრობის სექტორში. Amazon Go-ს მსგავსი ავტონომიური მაღაზიები, სადაც მომხმარებლებს შეუძლიათ პროდუქციის შეძენა შეხების და ნაღდი ანგარიშსწორების გარეშე, საერთაშორისო ბაზარზე უფრო პოპულარული ხდება. ევროპის წამყვანი საცალო ქსელები, მათ შორის Carrefour და Tesco, აქტიურად ამუშავებენ AI-სა და Big Data-ს გამოყენებას, რათა გააუმჯობესონ მარაგების მართვა და მომხმარებელთა ქცევის ანალიზი.

საქართველოს ბაზრის პერსპექტივები ამ გლობალური ტენდენციების ფონზე ცხადყოფს, რომ საცალო სექტორის მომავალი დიდწილად ციფრული ტრანსფორმაციისა და ბრენდული ქსელების დომინაციის გაგრძელებაზე იქნება დამოკიდებული. ბრენდული ქსელების მხრიდან ციფრული ეკოსისტემის შექმნა, ონლაინ გაყიდვების ზრდა და მიტანის სერვისების განვითარება გარდაუვალი პროცესია, რომელიც მომხმარებლების მოთხოვნებს დაეფუძნება. მიუხედავად ამისა, დამოუკიდებელი მცირე მაღაზიები შესაძლოა ნიშურ ბაზრებზე გადაინაცვლონ, სადაც პრემიუმ პროდუქციაზე იქნება ფოკუსი.

ბოლო წლების სტატისტიკური მონაცემები ცხადყოფს, რომ საცალო ვაჭრობის სექტორი უფრო მეტად კონსოლიდირებული ხდება, რაც ერთის მხრივ მომხმარებლებს სთავაზობს უფრო სტაბილურ ფასებსა და სერვისს, მაგრამ მეორეს მხრივ მცირე ბიზნესისთვის ახალ გამოწვევებს ქმნის. ამ პროცესების ფონზე, საქართველოს საცალო სექტორის ტრანსფორმაცია ახლო მომავალში კიდევ უფრო გაღრმავდება, რაც ახალ შესაძლებლობებს და გამოწვევებს შექმნის ყველა ბაზრის მოთამაშისთვის.